Соңғы 15 жылда Қазақстанда тауарлық бекіре өсірудің кең таралуына байланысты, тағы екі мыңыншы жылдары тауарлық шаруашылықтарды өзінің балық отырғызу материалымен қамтамасыз ету мақсатында бекіре тұқымдас балықтардың әртүрлі түрлерінің ремонтты аналық үйірлерін (РАҮ) қалыптастыру басталды. Бұрын балық өсіру шаруашылықтары жағдайында ұйымдастырылған бекіре балықтарының РАҮ қалыптасуы ретсіз жүргізілді, өйткені сол кезеңде қолданыстағы шаруашылықтар ҚР-да қалыптасқан экономикалық жағдайларға қайта ұйымдастырылып, қайта құрылды. Тауарлық бекіре шаруашылықтары жағдайында қалыптасқан бекіре балықтарының мұндай РАҮ -нің төмендігін ескере отырып, олардың генетикалық, жас және жыныстық құрылымдарын ескере отырып, РАҮ-ге генетикалық талдау және реформалау жүргізу қажет болды.

Құрылған жаңа шаруашылықтар ҚР эконометрикалық жағдайларында пайдалану процестердің нақты құрылымдалуынсыз және шығарылатын өнімнің өзіндік құнын мақсатты төмендетусіз олардың өміршең көрсеткіштерінің көрсеткен УЗЗ (тұйық сумен жабдықтауды орнату) базаларына негізделген. Негізінен жаппай іріктеу әдісі қолданылды, онда жыл сайын бір жас тобындағы адамдардың көпшілігі таңдалды. Іріктеудің бұл әдісі қалыптасқан РАҮ ішіндегі жынысты да, туыстық байланысты да ескермейді. Қалыптасқан РАҮ сапасын бағалау үшін қалыптасқан жағдайда бекіре балықтарының жасанды өсімін молайтатын өнеркәсіптік табындарында болып жатқан генетикалық процестерді мониторингтеудің неғұрлым заманауи тәсілдерін қолдану қажет. Генетикалық мониторинг жүйесі жасанды көбею мақсатында жыныстық өнімдерді алуға қатысатын адамдардың генетикалық туыстық дәрежесін бағалауға, сондай-ақ генотиптелген өндірушілерден алынған ұрпақтарды анықтауға мүмкіндік береді.

Табиғи су қоймасынан бекіре балық түрлерін аулауға тыйым салуға байланысты бекіре өнімдерін (уылдырық, балық, бекіре еті, балық отырғызу материалы) экспорттаумен және импорттаумен айналысатын шаруашылықтар генетикалық паспорттауды жүргізуі және шаруашылықтағы балықтың заңды екенін растау үшін бекіре балықтарына генетикалық паспорттары болуы тиіс. Генетикалық паспорт жеке тұлғаның электронды ПИТ-тегіне жасалады және генетикалық паспорттау үшін пайдаланылатын жеке генетикалық деректерді қамтиды.

Генетикалық зерттеулер жүргізу инбридингті болдырмау және өміршең жас шабақтарды алу, браконьерлік өнімдерді заңдастыруды шектеу мақсатында аналықтар мен аталықтарды айқастырудың оңтайлы жұптарын құруға мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, «ҚР бекіре балық өсіру шаруашылықтары жағдайында олардың генетикалық әртүрлілігін ескере отырып, бекіре балықтарының аналық-аналық үйірлерін қалыптастыру және тиімді пайдалану» жобасын іске асыру барысында жобаның қойылған міндеттерін орындайды:

Атырау облысының бекіре балық өсіру кәсіпорындарында ұсталатын бекіре тұқымдас балықтардың РАҮ генетикалық полиморфизмін бағалау;

Атырау облысының балық өсіру шаруашылықтарында олардың генетикалық әртүрлілігін ескере отырып, бекіре тұқымдас балықтардың аналық-аналық үйірлерін қалыптастыру.

Қазіргі уақытта жұмыстар «Caspian Roayl Fish» ЖШС балық өсіру тауар шаруашылығында жалғасуда және зерттеу объектісі УЗВ жағдайында қалыптасатын сүйрік балығын РАҮ болып табылады. Қазіргі уақытта келесі жұмыс түрлері жүзеге асырылуда:

генетикалық талдау жүргізу үшін биоматериал; генетикалық паспорттарды қалыптастыру үшін фотоматериалдар жиналды;

балық өсіру-биологиялық және морфометриялық параметрлер бойынша бастапқы деректерді жинау.

Жұмыс қорытындысы бойынша «Caspian Royal Fish» ЖШС-де қамтылған сүйрікті РАҮ генетикалық полиморфизмі мен балық өсіру-биологиялық көрсеткіштерін бағалау жүргізіледі.

Суретте аквакультура зертханасының ғылыми қызметкері Маратова Г.М.