Коммерцияландыру жобасы: DP23691971 «Ертіс бассейніндегі Сібір бекіресінің популяциясын толықтыру мақсатында оны жасанды көбейту, өсіру және сату»

Өтінім беруші: «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы»  ЖШС

Грант алушы/Жеке серіктес: «OstFish» ЖШС

Жобаның мақсаты: Табиғи мекендеу ортасындағы популяциясын толықтыру мақсатында табиғи су айдындарын қоректендіру үшін Сібір бекіресінің балық отырғызу материалын жасанды молықтыру, өсіру және сату бойынша Ертіс бассейнінде балық өсіру шаруашылығының жұмысын ұйымдастыру.

Жобаның міндеті:

1. Ертіс су бассейнінде Сібір бекіресінің шабақтарын индустриялық өсіру бойынша өндірістік учаске құру.
2. Сібір бекіресінің дернәсілдерін алу және оларды тіршілікке төзімді шабақтар сатысына дейін өсіру жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру.
3. Түпкілікті өнімді сатуды ұйымдастыру (Сібір бекіресінің шабақтары).Жобаның орындалған жері:«Восток-Аквакультура» ЖШС (Павлодар облысы).

Жобаны іске асыру мерзімі: 2024-2026 жж.

Жобаны жүзеге асырудан кейінгі кезең: 2027-2029 жж.

Күтілетін нәтижелер:

1. Ертіс су бассейнінде Сібір бекіресінің шабақтарын индустриялық өсіру жөніндегі өндірістік учаске құрылатын болады.
2. Сібір бекіресінің дернәсілдері және оларды тіршілікке төзімді шабақтары сатысына дейін өсіру бойынша жұмыстар ұйымдастырылады.
3. Түпкілікті өнімді (Сібір бекіресінің шабақтары) сату ұйымдастырылады.

БШҒӨО алыс және жақын шетелдердің жетекші ғылыми мекемелерімен су ортасының экологиясы, құнды, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан балық түрлерінің биоәртүрлілігін сақтау, ихтиоценоздардың популяциялықгенетикалық зерттеулері, акваөсіру және т.б. мәселелері бойынша халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады (Ресей, Әзірбайжан, Ұлыбритания, Қытай, Иран, Израиль және т.б.). Халықаралық ұйымдармен және бағдарламалармен жұмыс жүргізілуде:

• Біріккен Ұлттар Ұйымының aзық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы (FAO)
• Бекіре тұқымдас балықтарды сақтау жөніндегі дүниежүзілік қауымдастық Word Sturgeon Conservation Society (WSCS) және т.б. Қазақстанда БҰҰ-ның даму жөніндегі бағдарламасы (UNDP)
• Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры Word Wildlife Fund (WWF), Каспий теңізінің су биоресурстары жөніндегі Комиссияға қатысу
• Халықаралық Аралды құтқару қоры (IFAS)
• Консорциум North Caspian Operating Company (NCOC) БШҒӨО балық және басқа су жануарлары мәселелері жөніндегі ғылыми ұйым болып табылады (CITES, СИТЕС: «құрып кету қаупі төнген жабайы фауна мен флора түрлерімен халықаралық сауда туралы Конвенция»)

* Су айдындарының әртүрлі түрлерінің әлеуетін және балық шаруашылығын оңтайлы пайдалануды анықтау үшін кешенді зерттеу.

* Балықтарға генетикалық зерттеулер мен генетикалық паспорттау жүргізу, балық өсіру шаруашылықтары үшін жеке және жаппай паспорттар әзірлеу.

* Балық өсіру шаруашылығын құру және жүргізу бойынша ғылыми-әдістемелік сүйемелдеу.

* Балық өсіру кәсіпорындары үшін балық отырғызу материалын, жемшөп пен технологиялық жабдықты сатып алу бойынша консультациялық қызметтер.

* Әр түрлі типтегі балық өсіру кәсіпорындары үшін жобалық құжаттаманы әзірлеу (көл-тауар, тоған, тор шаруашылықтары, индустриялық балық өсіру кәсіпорындары, жабық сумен жабдықтау қондырғысы).

* Балықты жасанды көбейту бойынша мамандарға кеңес беру және көмек көрсету.

* Балық өсіру кәсіпорындары мен фермерлік шаруашылықтар үшін бизнес-жоспар құруға жәрдемдесу.

* Әдістемелік көмек, балық шаруашылығының әртүрлі аспектілері бойынша кеңес беру.

* Балық шаруашылығы саласындағы зерттеулердің әртүрлі бағыттары бойынша биологиялық негіздемелерді, ғылыми әзірлемелер мен жобалардың есептерін рецензиялау.

 

* Шаруашылық қызмет нәтижесінде балық ресурстарына келтірілген залалды есептеу

* Шекті рұқсат етілген балық аулаудың биологиялық негіздемелерін әзірлеу.

* Балықтарды, жемшөп организмдерін интродукциялау (акклиматизациялау) үшін биологиялық негіздемелер және су айдындарын балықтандыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.

* Балық шаруашылығы маңызы бар су айдындарының мәртебесін ауыстыру және өзгерту бойынша биологиялық негіздемелер әзірлеу.

* Оңтайлы балық қорғау құрылғыларын әзірлеу, жобалау және таңдау.

 

* Су айдындарындағы гидробиологиялық әртүрлілікті анықтау, балықтардың жемдік базасын бағалау

* Табиғи су айдындарында жемшөп организмдерін тұтыну және балықты азықтандыру дәрежесін анықтау.

* Су қоймаларының органикалық заттармен ластануын төменгі гидробионттардың – су бағанының және топырақтың сапробтық индикаторларының жай-күйі бойынша бағалау.

* Қолданыстағы технологияның, Артемия цисталарын терең өңдеу бойынша өндірістік қуаттардың сәйкестігі/сәйкессіздігі туралы қорытындыларды дайындау және беру.

* Артемия цисталарын, сондай-ақ басқа да құнды су омыртқасыздарын ұстауға рұқсат етілген биологиялық негіздемелерді әзірлеу.

 

* Гидрохимиялық көрсеткіштер бойынша су айдындарының әртүрлі түрлерін (су ағындары, тоғандар, жылы сулар және т.б.), судың әртүрлі шаруашылық қажеттіліктерге, оның ішінде балық шаруашылығына жарамдылығы туралы қорытындымен кешенді тексеру.

* Судың гидрохимиялық көрсеткіштерін; газ режимін (О2 және СО2), ортаның рН, Органикалық заттардың, физика-химиялық қасиеттерін, иондық және биогендік құрамдарды, минералды тұздарды анықтау, олардың шекті рұқсат етілген концентрация нормаларына су айдындарының шетелдік құбылыстарға ұшырау болжамымен сәйкестігін анықтау.

* Балық шаруашылығы су айдындарының гидрохимиялық жағдайын жақсарту бойынша ұсынымдар мен биологиялық негіздемелер әзірлеу.

* Тұзды су қоймаларының гидрохимиялық жағдайын жақсарту бойынша ұсыныстар мен негіздемелер әзірлеу.

2020 жылдың 05 ақпанындағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің №37 қаулысына сәйкес «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС балықтар мен басқа да су жануарларына қатысты сұрақтар бойынша «Жойылып кету қауіпі төнген жабайы флора мен фаунаны халықаралық саудалау туралы конвенцияның» (СИТЕС) ғылыми ұйымы болып табылады.

CITES өтініш формасы

Правила-выдачи-Ситес

                               

 

СИТЕС-құрып кету қаупі төнген жабайы фауна мен флора түрлерімен халықаралық сауда туралы Конвенцияның қысқартылған атауы, (ағыл. Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, CITES орыс тіліндегі аудармасы СИТЕС) — 1973 жылы Вашингтон қаласында халықаралық табиғатты қорғау одағының (IUCN) қарарының нәтижесінде қол қойылған халықаралық үкіметтік келісім. 1975 жылдың шілде айының 1-де күшіне енді. Сондай-ақ, «Жойылу қаупі төнген жабайы фауна мен флора түрлерімен халықаралық сауда туралы конвенция»деп аталады.

Жабайы фауна мен флораның түрлерін сақтау мақсатында, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастық жабайы фауна мен флораның кейбір түрлерін халықаралық саудада шамадан тыс пайдаланудан қорғау үшін қажет екенін мойындай отырып, Қазақстан Республикасы 1999 жылы 6 сәуірдегі № 372-1 Қазақстан Республикасы Заңымен конвенцияға қосылды.

Конвенцияның мақсаты жабайы аңдар мен өсімдіктердің халықаралық саудасы олардың өмір сүруіне қауіп төндірмейтіндігін қамтамасыз ету болып табылады; келісім жануарлар мен өсімдіктердің 33000-нан астам түріне әртүрлі қорғаныс деңгейлерін ұсынады.

Конвенцияның Кіріспесі: «Уағдаласушы Мемлекеттер, жабайы фауна мен флора олардың көптеген әдемі және әр түрлі формаларында Жердің табиғи жүйелерінің ажырамас бөлігі болып табылатындығын мойындай отырып, оларды қазіргі ұрпақ пен болашақ үшін қорғау керек, эстетика, ғылым, мәдениет, демалыс және экономика тұрғысынан жабайы фауна мен флораның өсіп келе жатқан құндылығын түсіну халықтар мен мемлекеттер өздерінің жабайы фаунасы мен флорасының ең жақсы қамқоршысы екенін мойындау қажет, жабайы фауна мен флораның кейбір түрлерін халықаралық саудада шамадан тыс пайдаланудан қорғау үшін халықаралық ынтымақтастық қажет екенін мойындай отырып, осы мақсаттар үшін тиісті шаралар қабылдау қажеттілігіне сенімді бола отырып, төмендегілер туралы келісті…» Қауіп төндіретін түрлер олардың жойылу қаупі мен сауда-саттық шаралары бойынша үш қосымшада топтастырылған.

I қосымша — шамамен 800 түр Қосымшада сауда саттықтың бар болуы қолайсыз әсер ететін немесе құрып кету қаупі төнген барлық түрлерін қамтиды.Осы түрлердің үлгілерімен сауда жасау олардың өмір сүруіне одан әрі қауіп төндірмеу үшін қатаң түрде реттелуі керек және ерекше жағдайларда ғана рұқсат етілуі керек. Бұл тізімнің түрлерінің ішінде горилла (Gorilla gorilla), шимпанзе түрлері (Pan spb.), жолбарыс (Panthera tigris), үнді арыстаны (Panthera leo persica), барс (Panthera pardus), ягуар (Panthera onca), үнді пілі (Elephas maximus), Африканың саванна пілінің кейбір түрлері (Loxodonta africana), дугон (Dugong dugon), манатес (Trichechidae) және мүйіз тұмсықтардың барлық түрлерін, сондай-ақ Оңтүстік Африкада мекедейтін кейбір түр тармақтарын қоспағанда,.

II қосымша-шамамен 32 500 түр Қосымша қазіргі уақытта міндетті түрде жойылып кету қаупі төнбесе де, бірақ егер мұндай түрлер үлгілерінің саудасы олардың өмір сүруімен үйлеспейтін осындай пайдалануға жол бермеу мақсатында қатаң реттелмейтін болса, осындай қауіп төнуі мүмкін барлық түрлерді қамтиды; сондай-ақ, бірінші тізімдегі кейбір түрлердің үлгілерімен сауданы тиімді бақылау үшін реттелуі керек.

III қосымша-шамамен 300 түр III қосымша кез келген тараптың айқындамасы бойынша пайдалануды болдырмау немесе шектеу мақсатында оның юрисдикциясы шегінде реттелуге жататын және оларға қатысты сауданы бақылауда басқа тараптардың ынтымақтастығы қажет болатын барлық түрлерді қамтиды. 1975 жылы Конвенцияға қол қойылған сәттен бастап оның қорғауындағы бірде-бір түр сауда нәтижесінде жойылған жоқ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 28 желтоқсандағы N 1994, 3 пункке сәйкес «Қазақстан Республикасының жабайы фауна мен флора түрлерімен халықаралық сауда туралы конвенциядан туындайтын міндеттемелерді орындауын қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы», құрып кету қаупі төнген жануарлар мен құстардың жер үсті түрлері мәселелері жөніндегі ғылыми ұйымның функцияларын орындау Қазақстан Республикасында Конвенция бойынша міндеттемелерді орындау үшін Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің «Зоология институты» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына (ҚР БҒМ ҒК «Зоология институты» РМК) жүктелген. Ғылыми органның негізгі міндеті СИТЕС ережелерінен, Конвенция тараптары конференцияларының ұсынымдары мен қарарларынан, СИТЕС комитеттері мен хатшылығының ұсынымдарынан туындайтын Қазақстан Республикасы міндеттемелерінің орындалуын ғылыми және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету болып табылады.

Коммерцияландыру жобасы:DP21681542 «Экспортқа бағытталған жоғары құнды өнім алу үшін артемия цисталарының (Artemia) терең өңдеу технологиясын енгізу»

Өтінім беруші: «Балық-шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС

Грант алушы/Жеке серіктес:«Восток-Аквакультура» ЖШС

Жобаның мақсаты: Дайын өнімнің сапасы мен қосымша құнын арттыруға, Әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік беретін артемия кисталарын терең өңдеу технологиясын енгізу.

Жобаның міндеті:

1. Өңдеу үшін шикізатты (артемия цисталары) сатып алу;
2. Кептірілген артемия цисталарын шығаратын жаңа өндіріс орнын салу;
3. Артемияның құрғақ цисталарын өндіруге қажетті заманауи құрал-жабдықтарды сатып алу;
4. Шикізат пен дайын өнімнің сапасын бағалау үшін заманауи өндірістік-зерттеу зертханасын құру;
5. Артемияның цисталарын өңдеуге арналған өндірісті іске қосу;
6. Шикізатты терең өңдеудің патенттелген технологиясын енгізу;
7. Шикізатты терең өңдеудің патенттелген технологиясын пайдалана отырып, дайын өнім өндіру;
8. Дайын өнімді жылжыту және өткізу;
9. Зияткерлік меншік объектісіне құқықтарды иеленуге 3 (үш) лицензиялық шарт жасау: 1) «Артемия шаянының цисталарын сатып алу және өңдеу әдісі» Қазақстан Республикасының №6615 пайдалы модельге патент; 2) «Артемия жұмыртқаларын жинауға арналған құрылғы» Қазақстан Республикасының №3079 пайдалы модельге патенті; 3) «Артемияның цисталарын жинауға арналған құрылғы» Қазақстан Республикасының № 6921 пайдалы модельге патенті.

Жобаның орындалған жері:«Восток-Аквакультура» ЖШС (Павлодар облысы).

Жобаны іске асыру мерзімі: 2023-2025 жж.

Жобаны жүзеге асырудан кейінгі кезең: 2026-2028 жж.

Күтілетін нәтижелер:

1. Өңдеу үшін шикізатты (артемия цисталарын) дайындалады;
2. Құрғақ артемия цисталарын шығаратын жаңа өндіріс алаңы салынады;
3. Құрғақ артемия цисталарын өңдеуге қажетті заманауи құрал-жабдықтары сатып алынады;
4. Шикізат пен дайын өнімнің сапасын бағалау үшін заманауи өндірістік-зерттеу зертханасы құрылады;
5. Артемия цисталарын өңдеуге арналған өндіріс іске қосылады;
6. Шикізатты терең өңдеудің патенттелген технологиясы енгізіледі;
7. Шикізатты терең өңдеудің патенттелген технологиясы бойынша дайын өнім өндіріледі;
8. Дайын өнімді нарықта жылжыту және өткізу жүзеге асырылады;
9. Зияткерлік меншік объектісіне құқықтарды иеленуге 3 (үш) лицензиялық шарт жасалады: 1) «Артемия цисталарын жинау және өңдеу әдісі» пайдалы модельге патент, Қазақстан Республикасының № 6615 патенті; 2) «Артемия жұмыртқаларын жинауға арналған құрылғы» пайдалы модельге патенті Қазақстан Республикасының №3079 патенті; 3) «Артемия цисталарын жинауға арналған құрылғы» пайдалы модельге патент Қазақстан Республикасының №6921 патенті.

2023 жылы алынған нәтижелер: Жеткізушілерді іздестіріп, іс-шараларды жүзеге асыру үшін құрал-жабдықтар мен материалдарды сатып алуға келісім-шарттар жасалды.

Коммерцияландыру жобасы:

«Қазақстан Республикасының табиғи су айдындарын балықтандыру үшін оны одан әрі іске асыру мақсатында сазанның балық отырғызу материалын қолдан молайту және өсіру».

Мақсаты:Табиғи су айдындарын балықтандыру үшін сазанның балық отырғызу материалының жасанды өсімін молайту, өсіру және сату бойынша тоған балық өсіру шаруашылығын ұйымдастыру

Тапсырмалар:

— біржаздық сазандарды тоғандарда өсіру бойынша өндірістік учаске құру;

— сазанның дернәсілдерін алу бойынша жұмыстарды ұйымдастыру және оларды шабақ сатысына дейін өсіру;

— өсірілген шабақтан сазанның біржаздықтарын өсіру жұмыстарын ұйымдастыру;

— сазанның балық отырғызу материалын балықтандыру орнына дейін ұзақ қашықтыққа тасымалдау технологиясын пысықтау;

— түпкілікті өнімді (біржаздық сазандарды) сатуды ұйымдастыру;

— балық өсіру шаруашылықтары жағдайында сазанның генетикалық полиморфты толықтырушы-аналық үйірін құру;

— ТАҮ-да сазан өндірушілерін генетикалық паспорттау;

— балық өсіру шаруашылығында сазанның толықтырушы-аналық үйірін қалыптастыру бойынша, сазанның балық отырғызу материалын шығару орнына дейін ұзақ қашықтыққа тасымалдау технологиясы бойынша, тоғандардағы сазанның шабақтары мен біржазғыларын өсіру тәсілі бойынша патент дайындау және өтінім беру;

— балық шаруашылығы жағдайында сазан балық отырғызу материалын өсіру технологиясы бойынша ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерімен семинарлар өткізу;

— өнімнің жарнамалық материалдарын, прайс-парақтарды, презентациялық материалдарды дайындау;

— сазан біржаздықтарын тоғандарда өсіру бойынша өндірістік учаске құру;

— балық өсіру шаруашылықтары жағдайында бағалы балық түрлерін өсіру технологиясы бойынша халықаралық конференциялар мен көрмелерге қатысу, ғылыми және жарнамалық мақалалар дайындау және жариялау.

 

Жобаны іске асыру орны: «Қапшағай уылдырық шашу-өсіру шаруашылығы-1973» ЖШС (2018 ж. бастап), «Бұқтырма уылдырық шашу-өсіру шаруашылығы» ЖШС (2022 ж. бастап)

 

Жобаны іске асыру мерзімі: 2018-2022 жж

Жобаның жүзеге асырудан кейінгі кезеңінің мерзімі: 2023-2025 жж

Күтілетін нәтижелер:

— сазан біржаздықтарын тоғандарда өсіру бойынша өндірістік учаске құрылатын болады;

— сазан дернәсілдерін алу және оларды өсірілген шабақтар сатысына дейін өсіру бойынша жұмыстар ұйымдастырылады;

— өсірілген шабақтардан біржаздық сазандарды өсіру бойынша жұмыстар ұйымдастырылады;

— сазанның балық отырғызу материалын балықтандыру орнына дейін ұзақ қашықтыққа тасымалдау технологиясы пысықталатын болады;

— түпкілікті өнімді (сазан біржазғылары) сату ұйымдастырылады;

— балық шаруашылығы жағдайында сазанның генетикалық полиморфты толықтырушы-аналық үйірі құрылатын болады;

— сазан өндірушілеріне ТАҮ генетикалық паспорттау жүргізілетін болады;

— балық өсіру шаруашылығында сазанның толықтырушы-аналық үйірін қалыптастыру бойынша, сазанның балық отырғызу материалын шығару орнына дейін ұзақ қашықтыққа тасымалдау технологиясы бойынша, тоғандардағы сазанның шабақтары мен біржазғыларын өсіру тәсілі бойынша патент дайындау және өтінім берілетін болады;

— балық шаруашылығы жағдайында сазанның балық отырғызу материалын өсіру технологиясы бойынша ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерімен семинарлар өткізілетін болады;

— өнімнің жарнамалық материалдарын, прайс-парақтарды, презентациялық материалдар дайындалатын болады;

— сазан біржаздықтарын тоғандарда өсіру бойынша өндірістік учаскелер құрылатын болады.

 

2018 жылы алынған нәтижелер: Жұмыстарды жүргізу үшін жабдықтар мен материалдар сатып алынды, инкубациялық цехқа сапалы судың түсуін қамтамасыз ету үшін жылыту тоғанын дайындау жүргізілді.

2019 жылы алынған нәтижелер: Сазанның ТАҮ-нің ұстау және біржаздықтарын өсіру үшін тоған алаңдарын дайындау бойынша жұмыстар жүргізілді. Сазан біржазғыларын тоғандарды өсіру бойынша өндірістік учаске құрылды. АКЖ-да (Алакөл көлдер жүйесінде) сазанның өндірушілерін дайындау жүргізілді, ауланған сазан дарақтары «Қапшағай УӨШ-1973» ЖШС инкубациялық цехына тасымалданып, цех жағдайына, содан кейін тоғандардың жағдайына бейімделді. Сазан біржаздықтары өсірілген және сатылған. №4232 «Сазанның дернәсілдерін өсіруге арналған жетілдірілген тоған» пайдалы моделіне патент алынды.

2021 жылы алынған нәтижелер: АКЖ-де (Алакөл көлдер жүйесінде) сазан өндірушілерін дайындау жүргізілді, сазанның ауланған даралары «Қапшағай УӨШ-1973» ЖШС инкубациялық цехына тасымалданды, цех жағдайына, содан кейін тоғандардың жағдайына бейімделді. 2019 және 2021 жылдары ауланған даралардан сазанның толықтырушы-аналық үйірі (ТАҮ) құрылды. Біржаздық сазандар өсірілді және сатылды. «Сазан балық отырғызу материалын тоғанда өсіру» тақырыбында жобаны ілгерілету мақсатында семинар өткізілді. № 4968 «Сазан шабақтарын тірі күйінде тасымалдауға арналған жетілдірілген алынбалы контейнер» және № 5221 «Тоғандарда сазанның біржаздықтарын өсірудің жетілдірілген тәсілі» пайдалы моделіне патенттер алынды.

2022 жылы алынған нәтижелер: Сазанның ТАҮ дараларына генетикалық зерттеулер жүргізілді, сазан ТАҮ дараларының полиморфизміне бағалау жүргізілді. Уылдырық шашу науқаны әкелінген сазан өсірушілерден жүргізілді, сазан дернәсілі алынды. Алынған дернәсілдер дайындалған тоғандарға балықтандырылды, өсірілді және сатылды. Сазан ТАҮ үшін генетикалық зерттеулер жүргізілді және генетикалық паспорттар әзірленді. «Тоған шаруашылығы жағдайында сазанның ТАҮ қалыптастыру технологиялары» тақырыбында жобаны ілгерілету мақсатында семинар өткізілді. 28.10.2022 ж. № 7547 пайдалы моделіне «Балық өсіру шаруашылығында сазанның толықтыру-аналық үйірін қалыптастыру тәсілі» патенті алынды. «Бұқтырма УӨШ» ЖШС: 2022 жылы АКЖ бар сазан өндірушілері әкелінді.

Коммерцияландыру жобасы: «Табиғи суайдындарды балықтандыру үшін көксеркенің балық отырғызу материалын жасанды түрде көбейту, өсіру және сату».

Мақсаты: Табиғи суайдындарды балықтандыру мақсатында көксеркенің балық отырғызу материалын жасанды түрде көбейту, өсіру және сату» үшін тоған  шаруашылықтарын ұйымдастыру.

Міндеттері:

— көксерке балығының өсімін жасанды молайту үшін өндірушілерді аулау және тасымалдау жұмыстарын ұйымдастыру;

— көксерке балығының өндірушілерін және балық отырғызу материалын тасымалдау технологиясын әзірлеу;

— балық шаруашылығында көксеркенің толықтырушы аналық үйірлеін (ТАҮ) қалыптастыру;

— көксерке балығының осы жаздық шабақтарын тоғандарда өсіретін өндіріс орнын құру;

— көксеркенің дернәсілдерін алу және оларды шабақ кезеңіне дейін өсіру;

— өскен шабақтарды осы жаздық шабақ кезеңіне дейін өсіру жұмыстарын ұйымдастыру;

— көксерке балығының отырғызу материалын сатуды ұйымдастыру;

— көксеркелерді тірідей  тасымалдауға; көксерке балығының өсімін жасанды молайту; тоғандарда көксерке балығының осы жаздық шабақтарын өсіру технологиясы бойынша патенттік өтінімдерді (3 дана) дайындау және ұсыну;

— Қызылорда облысындағы балық шаруашылығы жағдайында көксеркенің өсімін жасанды молайту технологиясының озық тәжірибесін тарату; өнімге жарнамалық материалдарды, прейскуранттарды, презентация материалдарын дайындау;

— табиғат пайдаланушылар арасында балық шаруашылығында көксеркенің балық отырғызу материалын өсіру технологиясы бойынша семинар өткізу;

— Қазақстанның оңтүстігіндегі балық шаруашылығы жағдайында көксеркенің өсімін молайту және өсіру технологиясы бойынша ғылыми мақалалар дайындау және жариялау, халықаралық конференциялар мен көрмелерге қатысу.

Жобаны іске асыру орны: «Қамыстыбас балық өсіру зауыты» (Тастақ және Қосжар учаскелері) РМКК; «Жамбыл» ӨК

Жобаны іске асыру мерзімі: 2017-2020 жж.

Жобаны іске асырудан кейінгі кезең: 2021-2023 жж.

Күтілетін нәтижелер:

 

— көксерке балығының өсімін жасанды молайту үшін өндірушілерді аулау және тасымалдау жұмыстары ұйымдастырылады;

— көксерке балығының өндірушілерін және балық отырғызу материалын тасымалдау технологиясы әзірленеді;

— балық шаруашылығында көксеркенің толықтырушы аналық үйірлері (ТАҮ) қалыптастырылады;

— көксерке балығының осы жаздық шабақтарын тоғандарда өсіретін өндіріс орындары құрылады;

— көксеркенің дернәсілдері алынады және  шабақ кезеңіне дейін өсіріледі;

— өскен шабақтарды осы жаздық шабақ кезеңіне дейін өсіру жұмыстары ұйымдастырылады;

— көксерке балығының отырғызу материалын сату ұйымдастырылады;

— көксеркелерді тірідей  тасымалдау; көксерке балығының өсімін жасанды молайту; тоғандарда көксерке балығының осы жаздық шабақтарын өсіру технологиясы бойынша патенттік өтінімдер (3 дана) дайындалады және ұсынылады;

— Қызылорда облысындағы балық шаруашылығы жағдайында көксеркенің өсімін жасанды молайту технологиясының озық тәжірибесі таратылады; өнімге жарнамалық материалдар, прейскуранттар, презентация материалдары дайындалады;

— табиғат пайдаланушылар арасында балық шаруашылығында көксеркенің балық отырғызу материалын өсіру технологиясы бойынша семинар өткізіледі;

— Қазақстанның оңтүстігіндегі балық шаруашылығы жағдайында көксеркенің өсімін молайту және өсіру технологиясы бойынша ғылыми мақалалар дайындалады және жарияланады, халықаралық конференциялар мен көрмелерге қатысатын болады.

 

2017 жылы алынған нәтижелер:

Жұмысқа қажетті құрал-жабдықтар мен материалдар сатып алынды. Тоғандарды жалға беру шарты жасалды. Көксерке балығының өндірушілері аналық үйірлерді қалыптастыру үшін ұсталды.

2018 жылы алынған нәтижелер:

Осы жаздық шабақтарды өсіруге және көксеркелердің ТАҮ ұстауға арналған тоған аумақтарын дайындау жұмыстары жүргізілді. Көксерке балықтарын тоғандарда өсіретін өндіріс орны құрылды. Табиғи суайдындардан (Сырдария өзені және Кіші Арал теңізінің балық аулау учаскелері) көксеркенің өндірушілерін аулау жұмыстары жүргізілді. Көксерке балығының өндірушілері Қамыстыбас балық өсіру зауытының Тастақ учаскесінің инкубациялық цехына тасымалданды. Көксерке балығының өсімін жасанды молайту үшін таңдау (бонитировка) және уылдырық шашу науқаны жүргізілді, көксеркенің дернәсілдері алынды, шабақтары өсірілді, көксеркенің осы жаздық шабақтары өсірілді және сатылды. Көксеркеге арналған тірі жемді өсіру технологиясы әзірленді. «Тірі көксеркені тасымалдауға арналған құрылғы» пайдалы моделіне патент алынды.

2019 жылы алынған нәтижелер:

Табиғи суайдындардан (Сырдария өзені және Кіші Арал теңізінің балық аулау учаскелері) көксеркенің өндірушілерін аулау жұмыстары жүргізілді. Көксерке балығының өндірушілері Қамыстыбас балық өсіру зауытының Тастақ учаскесінің инкубациялық цехына тасымалданды. Көксерке балығының өсімін жасанды молайту үшін таңдау (бонитировка) және уылдырық шашу науқаны жүргізілді, көксеркенің дернәсілдері алынды, шабақтары өсірілді, көксеркенің осы жаздық шабақтары өсірілді және сатылды. Табиғат пайдаланушылар арасында тоған шаруашылықтары жағдайында көксерке балықтарының өсімін молайту және өсіру технологиясы бойынша семинар ұйымдастырылып, өткізілді. «Көксерке балығының өсімін молайтуға арналған өзен арнасы уылдырық шашу кешені» пайдалы моделіне патент алынды.

2020 жылы алынған нәтижелер:

Табиғи суайдындардан (Сырдария өзені және Кіші Арал теңізінің балық аулау учаскелері) көксеркенің өндірушілерін аулау жұмыстары жүргізілді. Көксерке балығының өндірушілері Қамыстыбас балық өсіру зауытының Тастақ учаскесінің инкубациялық цехына тасымалданды. Көксерке балығының өсімін жасанды молайту үшін таңдау (бонитировка) және уылдырық шашу науқаны жүргізілді, көксеркенің дернәсілдері алынды, шабақтары өсірілді, көксеркенің осы жаздық шабақтары өсірілді және сатылды. «Тоғандарда көксеркенің осы жаздық шабақтарын өсіру» пайдалы моделіне патент алынды. Қызылорда облысындағы балық шаруашылығы жағдайында көксеркенің өсімін молайту технологиясының озық тәжірибесін тарату жұмыстары жүргізілді. Ғылыми мақалалар мен ұсыныстар дайындалды.

BR10264205 «Қазақстанның басты балықкәсіпшілігі суқоймаларының балық ресурстары мен басқа да гид-робионттарының жағдайын кешенді бағалау, оларды тұрақты пайдалану бойынша ғылыми-негізделген ұсыныстарды жасау».

Бағдарламаны әзірлеуші осы бағытта 90 жылдық тәжірбиесі бар «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС, сонымен қатар, үлкен тәжірбиесі мен сәйкес құзыреті бар басқа да мамандандырылған мекемелер. Осы бағдарламаны іске асыру су биологиялық ресурстарын қорғауды, өсімін молайтуды және орнықты пайдалануды, судың өнімділігін арттыруды және биологиялық әртүрлілігін сақтауды көздейтін Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдері мен ішкі құжаттары арасында көзделген міндеттерге қол жеткізуге бағытталған. Бағдарламаны іске асыру балық аулау көлемін 40 мың тоннадан 60-70 мың тоннаға дейін, азық-түлік қауіпсіздігін арттыруға, өнімнің жаңа түрлері есебінен экспорттың әлеуетін арттыруға және тұрғындардың жан басына шаққандағы балық өнімдерін тұтынуды қазіргі 6 кг-нан БДСҰ ұсынатын норма 16 кг дейін ұлғайтуға ықпал ететін болады.

Бағдарламаның мақсаты:

Қазақстанның басты балық кәсіпшілігі су айдындарының балық ресурстары мен басқа да су жануарларын қорғау, өсімін молайту және орнықты пайдалану жөніндегі ғылыми негізделген ұсынымдарын әзірлеу.

Бағдарламаның міндеті

1.- Табиғи ресурстарды тұрақты дамыту мен ұтымды пайдалану жолдарын анықтау үшін Балқаш-Алакөл және Ертіс бассейіні үлгісінде су биологиялық ресурстарын және экожүйе қызметінің құнын бағалау;

2.- Балықтар мен балықтардың қоректік қорының компоненттері – гидробионттарды интродукциялау және реинтродукциялау жолымен балық шаруашылық су айдындардың балық өнімділігін арттыру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар жасау;

3.- Сирек кездесетін түрлердің жасанды өсімін молайту және бөгде балық түрлері мен басқа да гидробионттардың таралуын болдырмау бойынша ұсыныстарды жасау мақсатында сирек және жойылып кету қаупі бар балық түрлері популяцияларын және бөгде гидробионттарды зерттеу;

4.- Суқойма ихтиоценозының ерекшеліктері мен басқа да биотикалық және абиотикалық жағдайларын ескере отырып, ірі балық шаруашылық су айдындарында аулау құралдарының оңтайлылығын негіздеу және жетілдіру, әзірлеу;

5.- Қазақстанның басты балық кәсіпшілігі су айдындарында спорттық-әуесқойлық балық аулаудың рөлін және ихтиоценозға әсерін бағалау;

6.- Жайық-Каспий бассейініндегі бекіре балық түрлерінің экологиялық-генетикалық мониторингі;

7- Қазақстан суқоймаларында артемия цистасын сертификаттау бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін өнімділік, генетикалық, химиялық және микробиологиялық өлшемдерін бағалау;

8.- Регрессия кезінде Каспий теңізінің қазақстан бөлігіндегі каспий итбалығы популяцияларының саны, таралуы мен құрылымы және түрдің тіршілік ету орнын сақтаудың ұсыныстарын жасау.

Жоғарыда көрсетілген өзара байланысты міндеттерді шешу үшін:

Экожүйелік қызметтердің құрылымы әзірленді, биоресурстарды пайдаланудың оңтайлы жолдары айқындалып, ресурстардың құны тікелей, сондай-ақ, жанама құн ретінде ғана емес, тұтынушылық емес құн ретінде жіктелді, бұл экожүйелік қызметтер құрылымында балық аулаудың рөлін кешенді бағалау есебінен қайтарымын, қосымша кірістерін ұлғайтуға мүмкіндік береді (5 ұсыным және 1-әдістеме);

Қазақстанның су айдындарында гидробионттарды интродукциялау есебінен суқоймалардың балық өнімділігін арттырудың ұсыныстары беріледі, бұл балық қорларын көбейтуге және балық аулаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік жасайды (интродукция/реинтродукция, ихтиофауна мен балықтардың қоректік қорының реконструкциясы бойынша 6 ұсыныс);

Сирек, жойылып кету қаупі бар түрлерді жасанды ұдайы өсіру есебінен гидробионттардың биологиялық әртүрлілігін сақтау бойынша ұсыныстар жасау және бөгде түрлердің таралуын болдырмау суқоймалардың балық өнімділігі мен биоалуантүрлілігін сақтауға мүмкіндік береді (сирек, жойылып бара жатқан түрлердің РАҮ құру бойынша 6 ұсыныс);

Азшығынды және жаңа балық аулау құралдарын ендіру жолымен балық аулаудың тиімділігін көтеру үшін басты 12 балықшаруашылық суайдындарда балық аулаудың инновациялық модельдері ұсынылды (аулау құралдарының оңтайлы кешені бойынша 4 ұсыныс);

Спорттық-әуесқойлық балық аулауды басқару, есепке алу және әсер етуін бағалау бойынша әдістемелер мен қорғау құжаттары әзірленді, бұл балық аулаудың жаппай, бірақ әлсіз регламенттелген түрін ұтымды жүргізу проблемасын шешуге мүмкіндік береді (2 қорғау құжаттары мен спорттық-әуесқойлық балық аулау көлемін бағалаудың 1 әдістемесі, оңтайлы ұйымдастыру, тәсілдері мен құралдары бойынша 1 биологиялық негіздеме);

Генетикалық паспортталған дарақтардың негізінде өнімді ремонттық-аналық үйірлер қалыптасады, бұл балық өсіру кәсіпорындарының тиімділігін және табиғи өсімін молайтуды тиімді өсіруге, балықтандыруға, қадағалауға және табиғи және жасанды ұдайы өсіруге мүмкіндік береді, бекіре тұқымдастарының биологиялық әртүрлілігін сақтауға және олардың санын арттыруға, тауарлық бекіре шаруашылығын ұлғайтуға, экспорттық әлеуетін арттыруға және бекіре тұқымдастардың табиғи қорларын аулауды төмендетуге ықпал етеді (бекірелердің генофондын сақтаудың кешенді ұсыныстары мен тиімді уылдырық шашатын жерлерін анықтауға бекірелердің тұқым берушілерінің радио таңбалары, паспорттау бойынша 3 ұсыныс);

Тұзды суайдындар зерттелді, сертификация бойынша ұсыныстар үшін артемия цисталарының әртүрлі сипаттамалары, күрделі қайта өңдеу бағаланды, бұл құнын ұлғайту және жоғары құнды өнімдерді импорттаушы елдерді кеңейту есебінен экспорттық әлеуетті айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді (артемия цисталарының сапасын бағалау бойынша 6 ұсыныс).Сирек кездесетін және эндемиктік түр каспий итбалығы популяциясын және тіршілік ету орнын сақтау үшін Каспийдің қазақстан бөлігіндегі каспий итбалығы популяциясының жағдайын зерттелді (итбалықтың тіршілік ету орнын сақтау және т.б. үшін әрекеттердің ұзақ мерзімдік Жоспары бойынша ұсыныс).

 2021 жылы алынған нәтижелер:

Гидробионттардың саны мен биомассасы туралы мәліметтер алынды, әлемдік тәжірибе және экожүйелік қызметтерді қолданудың ең үздік тәжірибелері зерттелді. 10 суқоймаға гидробионттарды ендіру үшін әлеуетті қуысы анықталды. Халықаралық шарттар бойынша Қазақстан Республикасының талаптары мен міндеттемелеріне бағалау мен талдау жүргізу басталды. Жаңа және жетілдірілген балық аулау құралдары әзірленеді және/немесе сынақтан өтілді (пайдалы модельге 3 патент). Әуесқой (спорттық) балық аулаудың әсері 11 су қоймасында зерттелді.Жайық өзенінің гидрология-гидрохимиялық, гидробиологиялық көрсеткіштерін бекіре тұқымдас балықтардың шабақтарының қоныс аудару кезінде және уылдырық шашатын кезеңіде зерттеулер, Жайық-Каспий бассейнінің бекіре балықтарының (шокыр, орыс бекіресі, қортпа) табиғи популяциясынан жасанды жолмен алынған балықтардың генетикалық полиморфизмін ДНҚ-маркерлер (STR мтДНҚ) бағалау. 10 суқоймадағы артемиялардың өнімділігі мен маусымдық сипаттамасын анықтау жұмыстары жүргізілді. Артемия шаяндарының және олардың цисталарының өнімділігінің маусымдық сипаттамасы жасалынды. Артемия шаяндарының және олардың цисталарының микросателитті және митохондриялды ДНҚ маркерлары бойынша артемияларды түрлік идентификациялау жұмыстары жүргізілді. ddRAD секвенирлеу үшін сынама дайындау жұмыстары жүргізілді. ddRAD ядролық маркерлеу және секвенирлеу үшін қор дайындау (аймақтық және популяциялық дифференциация) жұмыстары жүргізілді.10 өнімді су айдындар бойынша цисталардың биохимиялық, микробиологиялық, токсикологиялық құрамы анықталды. Итбалық жатақтарына іздестіру жүргізіліп, жатақтарының қалыптасу жағдайлары талданды.

26 ғылыми мақала жарияланады (1 мақаласы ҚР БжҒМ БжҒСБК ұсынатын басылымда), 7 семинар / далалық күн, бұқаралық ақпарат құралдарында 7 жарияланым, 2 патент алынып, 1 патенттік өтінім берілді.

2022 жылы алынған нәтижелер:

Су қоймаларындағы су биологиялық ресурстарының құны бағаланды, 1 әдістеме әзірленді. Балықтар мен қоректік организмдерін енгізу бойынша ұсыныстар жасалды. Сирек, акклиматталған және бөтен түрлердің таралуын бағалау және талдау жүзеге асырылды. Тәжірибелік-өнеркәсіптік сынақтар жүргізілді, балық аулаудың жаңа құралдарын енгізу актілеріне қол қойылды. Спорттық-әуесқойлық балық аулау көлемін бағалаудың 1 әдістемесі дайындалды. Жайық өзенінің уылдырық шашатын көші-қон және бекіре балықтарының жас шабақтар  кезеңіндегі гидрологиялық-гидрохимиялық, гидробиологиялық жай-күйін талдау жалғастырылды. Бекіре балықтарының генетикалық полиморфизмін бағалау жалғастырылды, бекіре балық өсіру зауыттарында бекіре балықтарының генетикалық паспортталуы басталды. Атырау және Батыс Қазақстан облыстарының бекіре балық өсіру зауыттары мен шаруашылықтарындағы ремонтты-аналық үйірдегі балықтардың балық өсіру-биологиялық параметрлерін бағалау жұмыстары басталды. Жайық өзенінің бекіре тұқымдас балықтарының тиімді уылдырық шашатын жерлерін анықтау үшін бекіре (шоқыр) өндірушілерін таңбалау (радиоометрлер) бойынша дайындық жұмыстары басталды. 10 су айдынындағы артемия шаяндарының маусымдық сипаттамалары мен өнімділігі анықталды. Артемия шаяндары мен оның цисталарының өнімділігінің маусымдық сипаттамалары алынды. Әр түрлі су қоймаларынан артемия шаяндары мен олардың цисталарының микросателлиттік өзгергіштігіне талдау жасалды. ДНҚ  бойынша жұмыстар жалғасуда және drad маркерлерінің реттілігі басталды (аймақтық және популяциялық дифференциация). Саны мен құрылымын бағалау, итбалықтардың таралуын талдау және ең маңызды мекендеу орындарын анықтау жүзеге асырылды (1 шоғырлану орындардың атласы).

39 ғылыми мақала жарияланды (оның ішінде Scopus/Web of Science-те 3 мақала және ҚР ОАМ БССҚЕК-да 7 мақала), 8 нұсқаулық, 1 атлас, 2 әдістеме, 2 ұсыныс, 2 әдістемелік құрал дайындалды, 7 семинар/Дала күні, БАҚ-та 26 жарияланым, 3 патент, 8 енгізу актісі өткізілді.

2023 жылы алынған нәтижелер:

Су биологиялық ресурстарының құндылығын бағалау және зерттелетін су объектілеріндегі экожүйелік қызметтерге экономикалық бағалау жүргізілді, бағалау әдістемесі және Қазақстанның қоршаған ортаны басқару тәжірибесінде экожүйелік қызметтердің құндылығын пайдалану бойынша ұсыныстар әзірленді. Алдағы уақытта интродукция/реинтродукциялауға арналған келешегі бар су организмдеріне іріктеу жүргізілді. Интродукция көлемі, шығару орындары және қоректік организмдер мен балықтарды санитарлық бақылау бойынша ұсыныстар берілген. Арал қаязы мен сібір бекірелерінің өміршең шабақтарын өсіре отырып, жасанды өсімін молайтудың биотехникасы әзірленді. Сырдария, Іле және Қаратал өзендеріндегі пілмай балығының уылдырық шашатын жерлерін түгендеу бойынша ауқымды зерттеулер жүргізіліп, келешекте пілмай балығы табиғи тжағдайда өсімін молайтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ықтимал уылдырық шашатын орындар анықталды. Су организмдерінің бөтен түрлерімен күресу жолдары, бөтен түрлердің енуіне қарсы тұру және олардың су объектілерінің биоалуантүрлілігі мен балық өнімділігі жағдайына әсерін жою шаралары әзірленді. Жаңа және жетілдірілген өнеркәсіптік балық аулау құралдары (кефальға арналған қақпан, жетілдірілген құрма жылым, екі қалталы лақтырма жылымдар) әзірленді, сынақтан өтті және патенттелді, сонымен қатар балық шоғырлануының су айдындары бойынша таралуы зерттелді. Спорттық – әуесқойлық балық аулаудың су объектілерінің биологиялық ресурстарының жай-күйіне әсерін бағалау жұмыстары жүргізіліп, НҚА –ге өзгерістер мен толықтырулар енгізу үшін спорттық – әуесқойлық балық аулау әдістері мен құралдарын оңтайлы ұйымдастыру бойынша ұсыныстар әзірленді. Табиғи ортадан іріктеліп алынған бекіре тұқымдас балықтардың генетикалық полиморфизміне баға беріліп, толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастыру үшін, акустикалық құрал-жабдықтар уылдырық шашатын ықтимал орындарды іздестіру үшін сынақтан өткізілді. Қазақстанның 22 тұзды су айдындарына зерттеу жүргізілді, әртүрлі артемия популяцияларының биоөнімділігіне баға берілді, сертификаттау үшін артемия цисталарының сапасын бағалау бойынша ұсыныстар әзірленді. Каспий теңізінің регрессия кезеңіндегі Каспий итбалығы популяциясының таралуы, құрылымы мен қалыптасуының ерекшеліктері анықталды, итбалықтар спутниктік белгілермен және электронды чиптермен таңбаланды, жатын аумақтардағы (залежках) итбалықтардың саны бағаланып, ұсыныстар берілді. Каспий итбалығын сақтау жөніндегі іс-шаралар жоспары әзірленді.

 Осы бағдарлама шеңберінде 147 ғылыми мақала (оның ішінде Scopus базасында индекстелген журналдарда 11 мақала (оның ішінде Q1 квартилімен 2 мақала және Q2 квартилімен 3 мақала), ҚР ҒЖБМҒБССҚКұсынған журналдарда 16 мақала (Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті) дайындалды. ), 2 монография шықты, итбалықтардың 1 атласы, Каспий итбалығын сақтау бойынша 1 ғылыми-танымал фильм дайындалды, 7 биологиялық негіздеме дайындалды, оның ішінде ҚР заңнамасына және балық шаруашылығы саласындағы қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша 35 әдістемелік ұсыным, 2 әдістемелік құрал шығарылды, бұқаралық ақпарат құралдарында (БАҚ) 62 жарияланым жарияланды, табиғат пайдаланушылар үшін 18 семинар мен дала күндері, оның ішінде жыл сайынғы сақтау жөніндегі халықаралық вебинарлар өткізілді Каспий итбалығы, пайдалы модельге 9 патент ресімделді, 3 әдістеме әзірленді, нормативтік-құқықтық актілерді өзгерту үшін 2 ұсыныс дайындалды, бөлу схемалары әзірленді су айдындарының акваториясы бойынша балық және кәсіпшілік күш-жігердің шоғырлануы. енгізудің 9 актісіне қол қойылды.

 

BR10264236 «Инновациялық технологиялар мен жаңа балық өсіру нысандарын әзірлеу және енгізу арқылы Қазақстанда аквакультураны кешенді дамытуды ғылыми-технологиялық қолдау.»

 Бағдарламасын жасаушы «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС. Бұл бағдарламаны іске асыру Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі балық шаруашылығын дамыту бағдарламасының тұжырымдамасында қойылған мақсаттарға қол жеткізуге, балық өндірісінің көлемі қазіргі 7,6 мың тоннадан 600 мың тоннаға дейін және аквамәдениет өнімдерін тұтынуды адам басына шаққандағы 6 кг-дан өсіруге бағытталған. ДДСҰ ұсынған 16 кг-ға дейін. Барлық зерттеушілердің ғылыми-зерттеу жұмыстарында үлкен тәжірибесі бар, зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми мақалалары бар. Жобада жұмыс істеу мерзімі — 3 жыл, уақыт жүктемесінің 100% дейін.

 Бағдарламаның мақсаты:

Қазақстанның әр түрлі аймақтарындағы балық өсіретін шаруашылықтардың ұтымдылығын арттыру үшін перспективалы аквакультура нысандарын ұдайы өндіру, оларды өсіру және отандық жем өндірісі бойынша тиімді технологияларды әзірлеу және енгізу

 Бағдарламаның міндеті:

1.-Қазақстанның әртүрлі аймақтарында көл – тауарлы балық өсіруді жүргізудің тиімді биотехникалық әдістерін әзірлеу және енгізу;

2.- Биоалуантүрлілікті сақтау және аквакультураны дамыту мақсатында Қазақстандағы сирек эндемикалық балық түрлерінің толықтырушы үйірлерін қалыптастырудың тиімді технологияларын әзірлеу және енгізу ҚР аквакультурасындағы әлеуетті нысандардың;

3.– Құнды балық түрлерінің ТАҮ, эндемикалық балық түрлері мен омыртқасыз гидробионттарды генетикалық төлқұжаттау;

4.- Қазақстанның балық өсіру мекемелері жағдайында балық өсірудегі перспективалы нысандар мен омыртқасыз гидробионттарды индустриалды өсіру технологияларын әзірлеу және енгізу;

5.- ҚР бекіре өсіру шаруашылықтарындағы генетикалық алуантүрліктерді ескере отырып бекіре балықтарының толықтырушы – аналық үйірлерін қалыптастыру және тиімді пайдалану;

6.-ҚР балық өсіру мекемелеріндегі құнды және эндемикалық балықтарға арналған жасанды бәсекеге қабілетті отандық жем өндіру технологияларын әзірлеу және енгізу, сонымен қатар перспективалы тірі қоректерді культивирлеу технологияларын бейімдеу.

Бағдарламаны жүзеге асыру барысында Қазақстанның әртүрлі аймақтарында көл тауарлы шаруашылықтарды жүргізудің тиімді биотехникалық әдістерін әзірлеу және енгізу, биоалуантүрлілікті сақтау және аквакультураны дамыту мақсатында ҚР құнды, сирек кездесетін балық түрлерінің ТАҮ қалыптастыру, мемлекетіміздің перспективалы балық өсіру нысандары мен омыртқасыз гидробионттарын балық шаруашылықтары жағдайында өсірудің индустриалды технологияларын әзірлеу, отандық бәсекеге қабілетті жасанды жем өндірудің технологиялары мен Қазақстан Республикасының балық өсіру кәсіпорындарында құнды және эндемик балық түрлері үшін перспективалы тірі қоректерді өсіру технологияларын бейімдеу арқылы тауарлық балық өнімдерін арттыру жоспарлануда. Құнды, эндемикалық балықтардың және омыртқасыз гидробионттардың түрлерінің ТАҮ-нің генетикалық төлқұжаттау биологиялық алуантүрлілікті сақтауға және жасанды ұдайы өндіру мен балықтандырудың тиімділігін жоғарылатуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аквакультурасында өсіру кезінде балықтық-биологиялық көрсеткіштерін арттыруға мүмкіндік береді. Жалпы ҚР — да балық өсіру кәсіпорындары үшін генетикалық төлжаттауды енгізу балық өнімдерінің қадағалануына және өндіріс көлемінің ұлғаюына ықпал етеді. Қазақстан Республикасының бекіре балықтарын өсіру зауыттарында балықтардың өнімді толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастыру бекіре тұқымдас балықтардың ұдайы өндірісін тиімді арттырып, балықтандыруға және тауарлық өндірісін ұлғайтуға, экспорттық әлеуетін арттыруға сонымен қатар олардың табиғи мекендеу орындарындағы бекіре қорларына қысымды төмендетуге мүмкіндік береді.

 2021 жылы алынған нәтижелер:

Қызылорда, Солтүстік, Шығыс, Батыс Қазақстан облыстарындағы жергілікті маңызы бар су қоймаларын төлқұжаттау өз аймағында КТБШ моделін ұйымдастыру үшін жүргізілетін болады. Зерттелетін су қоймалардың гидрохимиялық параметрлерінің, табиғи қоректік базаларының және ихтиофаунасының ағымдағы жағдайларына бағалау жүргізілетін болады. Құнды сирек кездесетін балық түрлерінің ТАҮ қалыптастырудың тиімді технологиялары әзірленеді. Қазақстандағы балық өсіру шаруашылықтарында индустриалды жағдайда перспективалы балық өсіру нысандарының: нефритті алабұға, шортан, көксерке және омыртқасыз гидробионттардың (шаян) отырғызылатын балық материалдарын өсіру технологиялары әзірленді және жетілдірілді. ҚР потенциалды аквакультура объектілері — құнды эндемик түрлерінің және омыртқасыздар гидробионттардың ТАҮ генетикалық төлқұжаттау жүргізіледі. ҚР балық шаруашлықтары жағдайында құнды балық түрлерінің арал қаязы, балқаш қара балығы, марқакөл майқап балықтарының ТАҮ қалыптастыру және өндірушілері мен шабақтарын таңдау үшін ядролық және митохондриялық ДНҚ (STR, Dloop) маркерлерін қолдану арқылы генотиптеу жүргізіледі.Қазақстан Республикасындағы балық өсіретін шаруашылықтары жағдайында омыртқасыздар гидробионттарды (артемия, шаян және т.б.) өсіру үшін ядролық және митохондриялық ДНҚ маркерлерін (STR, Dloop) қолдану арқылы генотиптеу жүргізіледі. Эндемикалық сирек кездесетін балық түрлерінің толықтырушы үйірлерін құруға таңдап алынған өндірушілерге генетикалық төлқұжаттау жүргізіледі. ҚР бекіре балықтарын өсіру шаруашылықтары жағдайында олардың генетикалық алуантүрлілігін ескере отырып, бекіре тұқымдас балықтардың толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастыру және тиімді пайдалану жүзеге асырылады. Атырау және Батыс Қазақстан облыстарындағы бекіре балықтарын өсіру зауыттарында өсіріліп жатқан бекіре балықтарының генетикалық полиморфизмін бағалау жүргізіледі. ББӨ (бекіре балықтарын өсіру)-де өсірілетін бекіре балықтарын генетикалық төлқұжаттау жүргізіледі. ББӨ (бекіре балықтарын өсіру)-де өсірілген өндірушілерді қолға үйрету әдістері өңделеді және оларды балықтық–биологиялық көрсеткіштерінің жағдайына баға беріледі. Құнды балық түрлері мен эндемиктерге және омыртқасыз гидробионттарға (шаяндар) арналған отандық бәсекеге қабілетті жасанды жем өндіру технологияларын әзірленеді және енгізіледі. ҚР балық өсіру шаруашылықтарында коловраткаларды культивирлеу технологиялары әзірленеді. ҚР балық өсіру шаруашылықтарында коловратканың жасанды түрде құрылған популяциялары зерттеледі. Коловраткалармен қоректендіру кезіндегі құнды балық түрлерінің шабақтарының балықтық-биологиялық көрсеткіштеріне баға беріледі. Қазақстандағы балық өсіретін шаруашылықтарда коловраткаларды культивирлеу бойынша әзірленген технологияларының экономикалық тиімділігіне баға беріледі.

7 ғылыми мақала жарияланады (оның 1 мақаласы ҚР БжҒМ БжҒСБК ұсынған басылымда), 6 семинар/дала күн өткізіледі, 2 БАҚ жарияланады.

 2022 жылы алынған нәтижелер:

Әр су айдынының өңірлік жағдайларын ескере отырып, көл-тауар шаруашылықтарын құру және пайдалану бойынша үлгілік технологиялар әзірленді. ҚР түрлі өңірлеріндегі модельді су айдындарында құрылатын КТБШ пайдаланудың биотехникалық тәсілдерінің экономикалық тиімділігін бағалау бойынша жұмыс басталды.

Бағалы сирек кездесетін балық түрлерінің РАҮ қалыптастырудың тиімді технологияларын әзірлеу жалғастырылды.

Қазақстанның балық өсіру шаруашылықтарының индустриялық жағдайында перспективалы балық шаруашылығы объектілерінің: нефрит алабұғасының, шортанның, көксеркенің және омыртқасыз гидробионттардың (шаянтәрізділер) тауарлық өнімдерін өсірудің тиімді технологиялық тәсілдері әзірленді және жетілдірілді. Зерттелетін объектілер бойынша индустриялық балық өсірудің әзірленген технологияларының экономикалық тиімділігіне бағалау жүргізілді.

Ядролық және митохондриялық ДНҚ маркерлерін (STR, Dloop) қолдана отырып, бағалы балық түрлерін: Арал қаязын, Балқаш қара-балығын; ҚР балық өсіру шаруашылықтары жағдайында РАҮ қалыптастыру үшін өндірушілер мен жас шабақтарды іріктеуге арналған Марқакөл майқанын қолдана отырып, генотиптеу жұмыстары жалғастырылды. ҚР балық өсіру шаруашылықтары жағдайында өсіру үшін омыртқасыз гидробионттарды (артемия, шаянтәрізділер және т.б.) ядролық және митохондриялық ДНҚ (STR, Loop) маркерлерін қолдана отырып генотиптеу жұмыстары жалғастырылды. Сирек кездесетін эндемикалық балық түрлерінің ремонтты үйірін қалыптастыру үшін іріктелген өндірушілерге генетикалық паспорттау жүргізілді. Сирек кездесетін эндемикалық түрлерді: Арал пілмайын; Арал қаязын, Балқаш қара-балығын;  Марқакөл майқанын ҚР балық өсіру шаруашылықтарында генотиптеу бойынша ұсыныстар әзірлеу жұмыстары басталды.

Атырау және Батыс Қазақстан облыстарының бекіре балық өсіру шаруашылықтарында ұсталатын бекіре балықтарының генетикалық полиморфизмін бағалау бойынша жұмыстар жалғастырылды. ББЗ-да (бекіре балық өсіру зауыттарында) ұсталатын бекіре балықтарына генетикалық паспорттау жүргізілді. Өндірушілерді доместикация әдістерін пысықтау және ББЗ (бекіре балық өсіру зауыттарында) балық өсіру-биологиялық көрсеткіштері бойынша олардың жай-күйін бағалау жүргізілді. Бекіре балықтарындағы жынысты ерте диагностикалау әдістерін бейімдеу және енгізу балық өсіру кәсіпорындарында олардың бағытталған жыныстық құрылымын  қалыптастыру үшін жүргізілді.

Бағалы және эндемикалық балық түрлері мен омыртқасыз гидробионттар үшін отандық бәсекеге қабілетті жасанды жем өндіру технологияларын әзірлеу және енгізу жүргізілді. Балықтардың бағалы және эндемикалық түрлеріне, омыртқасыздар гидробионттарына арналған Өнімді құрама жем рецептеріне олардың өндірістік тексерілуін ескере отырып, ғылыми негізделген түзету жүргізілді. ҚР балық өсіру шаруашылықтары жағдайында қара львинка шыбынын өсіру технологиясы әзірленді. ҚР балық өсіру шаруашылықтары жағдайында жасанды түрде құрылған қара львинка шыбынының популяциясы зерттелді. Қара львинка шыбынын тамақтандыру кезінде бағалы балық түрлерінің жас шабақтарынының балық өсіру-биологиялық көрсеткіштеріне баға берілді. Қазақстанның балық өсіру шаруашылықтарында қара львинка шыбынын өсірудің әзірленген технологияларының экономикалық тиімділігіне баға берілді.

29 ғылыми мақала жарияланды (оның ішінде web of Science/Scopus-та 2 мақала және ҚР ОАМ БССҚЕК-да 11 мақала), 4 патент алынды, өнертабысқа 3 өтінім берілді, 5 семинар өткізілді, БАҚ-на 14 мақала жарияланды және 1 енгізу актісіне қол қойылды.

 2023 жылы алынған нәтижелер:

Ағымдағы жылы Қазақстанның әртүрлі аймақтарында көл-тауарлық шаруашылықтарда балық өсіруді жүргізудің тиімді биотехникалық әдістері енгізілді, Арал қаязы, Арал пілмайы, Балқаш қара балығы және Марқакөл майқанының толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастырудың тиімді технологиялары, австралиялық қызылқылқанды шаянды өсірудің өнеркәсіптік технологиялары енгізілді. Қазақстандағы балық шаруашылықтары жағдайында австралиялық қызылқылқанды шаян, нефрит алабұғасы, шортан және көксеркені өсірудің индустриалды технологиялары енгізілді, Қазақстан аквакультурасындағы әлеуетті объектілері құнды, эндемикалық балық түрлері мен омыртқасыз гидробионттардың ТАҮ генетикалық паспорттау жүргізілді, Қазақстан Республикасының бекіре балық өсіру шаруашылықтары жағдайында олардың генетикалық алуантүрлілігін ескере отырып, олардың толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастырылды, отандық бәсекеге қабілетті жасанды жем өндіру технологиялары енгізілді және перспективалы балықтарды өсіру технологияларын бейімдеу жүзеге асырылды. Қазақстан Республикасының балық өсіру кәсіпорындарында құнды және эндемикалық балық түрлеріне тірі қоректерді өсіру жұмыстары жүргізілді.

Бағдарламаның халықаралық ауқымдағы жаңалығы Қазақстанның 2030 жылға қарай осы саланы, азық-түлік жүйелерін үдемелі түрлендіруге, экономикалық дамуға жәрдемдесуге, қоршаған ортаға түсетін ауыртпалықты азайтуға, құнды балықтардың популяциясын сақтауға және азық-түлік қауіпсіздігін арттыруға, жетістіктерге қолдау көрсетуге бағытталған технологияларды қарқынды дамыту. Бағдарламаның міндеттері тұрақты аквакультура тұрғысынан технологиялық базаны жетілдіру, қосылған құнды өндіріс стратегиясын іске асыру, ішкі және халықаралық нарықтарда қазақстандық балық өнімдерінің оң имиджін ілгерілету арқылы аквакультураны дамыту бойынша Қазақстанның ұлттық мақсаттарын қолдайды. Әзірлеу нәтижелері Қазақстанның балық шаруашылықтарында енгізіліп, енгізу актілері берілді. Бағдарламаның нәтижелері рецензияланған ғылыми мақалаларда, ұсыныстарда және монографияда көрсетілген. Қазақстанда сирек кездесетін эндемикалық балық түрлерінің ТАҮ қалыптастыру бойынша жүргізілген патенттік-ақпараттық іздестіру жүргізіліп жатқан зерттеулердің жаңалығы мен өзектілігін растайды.

«Инновациялық технологиялар мен жаңа балық өсіру нысандарын әзірлеу және енгізу арқылы Қазақстанда аквакультураны кешенді дамытуды ғылыми-технологиялық қолдау.» ғылыми-техникалық бағдарлама шеңберінде 82 ғылыми мақала  (оның ішінде Scopus базасында индекстелген журналдарда 6 мақала (оның ішінде Q2 квартилімен 1 мақала және Q3 квартилімен 3 мақала)), ҚР ҒЖБМҒБССҚК тізбесіндегі журналдарда 19 мақала (Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті)жарияланды. Бағдарламашеңберінде 1 монографияжәне 20 әдістемелікұсынымдаршығарылды, БАҚ-да 22 жарияланымшығарылды, 12 патентрәсімделді, оныңішінде 3 өнертабыс патенті, 14 семинар/далакүніөткізілді.