2024 жылдың 10 қаңтарында «Балық шаруашылығының ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС бас бөлімшесіне Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Сергей Михайлович Пономарев пен Алматы қаласы мәслихатының депутаты Зия Балалдинұлы Талғатов жұмыс сапарымен келді. Кездесуге «Qazaq Balyk» Республикалық балық шаруашылығы және акваөсіру Қауымдастығы» ЗТБ басқарма төрағасы Әмірбек Жұмағалиұлы Рысбаев қатысты.

Сапар барысында «акваөсіру туралы» заң жобасы, балық шаруашылығын зерттеудің бағыттары мен перспективалары және ғылымды дамытудың басқа да өзекті мәселелері талқыланды.  

Сондай-ақ, зертханаларға барып, депутаттар ұжыммен әңгімелесті, ұсыныстарды тыңдап, ұжымды қызықтырған сұрақтарға жауап берді.

16 қыркүйектен бастап қазіргі уақытқа дейін «БШҒӨО» ЖШС-ң қызметкерлерімен (экспедиция отрядының басшысы Баққожа Ж.М., жетекші ғылыми қызметкер Исмуханов Х.К., ғылыми қызметкер Аблайханов Е.Т., ғылыми қызметкердің м.а. Бектуров Д.С., лаборант Сахарин Н.К.) Алматы облысындағы жергілікті маңызы бар суайдындарын паспорттау бойынша келесідей ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде (Алматы облысының табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасымен жасалған шарт шеңберінде):

1. Гидрохимиялық сынамалар алу, далалық  және зертханалық жұмыстар жүргізу;
   2.Гидробиологиялық сынамаларды іріктеу және өңдеу (зоопланктон және зообентос);
   3. Алматы облысындағы жергілікті маңызы бар суайдындарынан шабақтық сүзгі аумен балық шабақтарының ұдайы өсуінің сынамасын алу;
   4. Балықтардың кәсіптік қорларын бағалау үшін ихтиологиялық құрма ау құру.

Анықтама. Су айдындарын паспорттау — балық шаруашылығы су айдындарының немесе учаскелерінің шекарасын, олардың аудандарын, жай-күйін, балық ресурстары мен басқа да су жануарларының түрлік құрамын анықтау үшін осы су айдындары бекітілгенге дейін жүргізілетін кешенді зерттеулер жүргізу, ұсынымдар беру.

Жұмыстар аймақтың су айдындарын ұтымды пайдалану, балық шаруашылығын жүргізу және аквакультураны тиімді дамыту үшін жүргізіледі.

Су айдындары балық шаруашылығын жүргізуге болады деп танылған жағдайда, олар облыс әкімдігінің қаулысымен балық шаруашылығы су айдындарының тізіміне енгізілетін болады.

Семинар барысында балық өсіру, балық шаруашылығы және суды қорғау факультетінің ғылыми зертханалары мен ьалықтардың өсімін молайтуға аранғалған тәжірибелік базаларына бірнеше экскурсиялар өткізілді. Экскурсиялар барысында қатысушылар балық өсірудің негізгі технологиялық аспектілерімен, сондай-ақ гидробионттардың өсімін жасанды молайту бойынша жүргізіліп жатқан ғылыми жобалармен және CENAKVA университетінің балық шаруашылығы факультетінің репродуктивті жүйелері мен тәжірибелік зертханалары жайлы қысқаша ақпаратпен танысты:

1. Аквапоника жүйесі. Аквапоника жүйесі әртүрлі технологиялық ішкі жүйелерді қамтиды: 1) аэропоника; 2) қоректік пленка технологиясы; 3) тамшылату жүйесі; 4) дақылдарды өсірудің тереңсулы технологиясы. Аквапоникадағы негізгі өсіру объектілері тиляпия және еуропалық сом. Жасыл өсімдіктерден жылына 750 кг өнім алынады. Өсіру үшін жасыл (салат жапырағы және кинза), қияр, қызанақ және бұрыш қолданылады. Тауарлық балықтардың салмағы 300-400 грамға жеткенде жергілікті мейрамханалар мен дәмханаларға сатылады.
2. Балық генетикасы орталығы. Орталықта құнды балық түрлерін өсіруге арналған тәжірибелік тоғандар мен бассейндер бар. Орталықта бекіре тұқымдас балықтардың 10 түрі өсіріледі, оның ішінде пілмай (Acipenser nudiventris) сияқты сирек және жойылып бара жатқан балық түрлері де бар. Орталық еуропалық сом мен сазан балықтарын да өсіреді. Зертхананың қазіргі бағыты – қысқа мерзімде ұрпақ алу үшін құнды кәсіптік балық түрлерінің тін жасушаларын қысқа циклді балық түрлеріне трансплантациялау.
3. Криоконсервация және биохимия зертханасы. Зертхананың бірінші бағыты –  сұранысқа ие балық түрлерінің сперматозоидтарын криоконсервациялау, сирек балық түрлерінің репродуктивті жасушаларын сақтау және құнды балық тұқымдарын (линияларын) сақтау және ірі балық шаруашылықтарында криобанктер орнату арқылы аквакультураны дамыту. Екінші бағыт – су экожүйелерінің ластануын бағалау және балықтардың жаппай қырылуы жағдайында токсикологиялық зерттеулер жүргізу.
4. Қарқынды аквакультура зертханасы. Зертхана аралас технологияны (ТЖҚ – тұйық жүйелі қондырғы + тоғандар) қолдану арқылы балық өсірумен айналысады. Тоғандардың жалпы саны 50, әрқайсысы 0,25 га. Негізгі өсіру объектілері көксерке, тұқы және кои сазандары, сонымен қатар шаяндарды өсірудің тәжірибелік базасы бар. Балықты сату тауарлық салмағы 20-30 граммға жеткенде жүзеге асырылады. Орташа алғанда жылына 800 000 дана көксерке балығы сатылады.

Семинар соңында барлық қатысушыларға жеке сертификаттар табыс етілді.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 31 наурыздағы № 128 бұйрығымен бекітілген ғылыми атақтар беру қағидаларына (қауымдастырылған профессор (доцент), профессор) сәйкес Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2011 жылғы 10 мамырда № 6939 болып тіркелген, «Балық шаруашылығының ғылыми өндірістік орталығы» ЖШС, биология ғылымдарының докторы Исбеков Куаныш Байболатұлының 03.00.16 Экология мамандығы бойынша профессор ғылыми атағын алу үшін  бас директордың орынбасарының халықаралық рецензияланатын басылымдарында анықтаманы, ғылыми еңбектер тізімін, жарияланымдар тізімін орналастырамыз 

08 қыркүйектен бастап «БШ ҒӨО» ЖШС қызметкерлерімен (экспедициялық жасақ бастығы Макамбетов С.Ж., ғылыми қызметкер Халелов А.Т.) бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру (267-101-154) және болжамды тақырып (256-102-159) бойынша бюджеттік бағдарламалар шеңберінде Іле өзені және Қапшағай суқоймасында келесідей ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде:            
— балықтың негізгі биологиялық көрсеткіштері — ихтиологиялық материалды жинау және талдау жүруде;

— суайдындары бойынша кәсіптік ихтиофауна құрамы талдануда;

— балықтардың күзгі өрістеуге шығу зерттелуде;

— бекітілген балық кәсіпшілігі учаскелерінде табиғат пайдаланушылардың кәсіпшілік аулауына талдау жүргізілуде.

— Қапшағай суқоймасы бойынша балықтардың санын есепке алу үшін эхолотты түсірілім жасалуда.

Балық қорларының жағдайы бойынша алынған ғылыми мәліметтер, олардың биологиялық сипаттамалары (өсу қарқындылығы, жыныстық және жастық құрылымы, тұқымдылығы, өнімділігі, шабақтар және т. б.) аулау лимиттерін есептеу және қорларды басқарудың және тұрақты балық шаруашылығын қамтамасыз етудің сақтық тәсілінің стратегиясын әзірлеуге негіз болып табылады, бұл халықаралық стандарттарға сәйкес және шекаралық белгілерге жақындаған кезде балық қорын сақтау, сондай-ақ суқоймаларының акваториясы бойынша балық аулау күштерін оңтайлы бөлу және олардың балық аулау өнімінің оңтайлы көрсеткіштерін ұсыну.

Ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу кезеңінде Балқаш-Алакөл облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясы (БАОББШИ)  Қапшағай балық инспекциясы бөлімінің бас маманы Советхан Ш.С. қатысуда. 

09-13 қазан аралығында «Оңтүстік Чехиялық гидроценоздардың биоалуантүрлілігі және аквакультурасы ғылыми-зерттеу орталығы» (Чехия Республикасы, Водняны қ.) CENAKVA университетінде «Inland Fisheries Management and Aquatic Biodiversity Conservation» (ішкі балық шаруашылығын басқару және су биоалуантүрлілігін  сақтау) тақырыбында семинар өтуде.

Семинарға «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС аквакультура зертханасының ғылыми қызметкері, докторант Бараков Р. Т. қатысуда.

Семинарда келесі мәселелер қаралатын болады:

1) биотикалық, абиотикалық және антропогендік факторлардың әсерінен экожүйелерді қайта құру контекстінде ішкі су айдындарында биологиялық әртүрлілікті сақтау;

2) ашық су айдындарында балық аулауды басқару және балық қорларын басқару кезінде азық-түлік тізбегін реттеу;

3) ашық су айдындарында балық өсіру және тұйық жүйелі қондырғыларда балық өсірудің ұтымды тәсілдері;

4) балық аулауды және миграциясын бағалау әдістері;

5) балықтарға жем ретінде қолданылатын тірі ағзаларды өсіру және балықтың иммунитетіне әсер ететін балық ұнын балама заттармен алмастыру салдары;

6) балық сперматозоидтарын криоконсервациялау әдістері және in situ генетикалық әртүрлілігін сақтау.

Сондай-ақ, семинар барысында балық өсіру шаруашылықтарына бару жоспарлануда.

5-і мен 30-шы қыркүйек аралығында «Хамит» АӨК базасында кәсіпкерлер мен балық өсіруші-фермерлерге арналған «FISH SCHOOL» аквакультураны оқыту орталығында «Бағалы балық түрлерін өсіру технологиясы» тақырыбында ғылыми-тәжірибелік семинар өткізілді.

«Хамит» АӨК мен «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС арасында жасалған ынтымақтастық туралы меморандум шеңберінде семинарды «БШ ҒӨО» ЖШС-сі аквакультура зертханасының ғылыми қызметкері А. У. Умиртаева жүргізді.

Семинар барысында тыңдаушылар Қазақстанның балық өсіру шаруашылықтары жағдайында бағалы балық түрлерін өсірудің дәстүрлі технологияларымен, перспективалы аквакультура объектілерін өсірудің инновациялық технологияларымен, сондай-ақ ҚР балық саласында шағын және орта бизнесті дамыту үшін мемлекеттік қолдау шараларымен танысты. 

Сондай-ақ, бизнес-жоспарларды дайындауда оқытылады. Тәжірибелік сабақтар «Хамит» АӨК тоған шаруашылығында, «Vita» ЖШС тор шарбақты шаруашылығында, «Сұлтан» көл-тауар балық шаруашылығы шаруашылығында, «Бәйтерек» ЖК бассейн шаруашылығында және «Хамит» АӨК балық өңдеу зауытында өтуде.

29 тамыздан бастап қазіргі уақытқа дейін «БШ ҒӨО» ЖШС-ң қызметкерлері (экспедиция отрядының басшысы м.а. Игилик Р., кіші ғылыми қызметкер Отеген С., ғылыми қызметкер Рахова Н.М., аға зертханашы Тұрсыналы Ш.Н.) Жетісу облысындағы жергілікті маңызы бар суайдындарын паспорттау бойынша келесідей ғылыми – зерттеу жұмыстары жүргізілуде (Жетісу облысының табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасымен жасалған шарт шеңберінде):

1. Гидрохимиялық сынамалар алынып, далалық және зертханалық жұмыстар жүргізілуде;
2. Гидробиологиялық сынамаларды іріктеу және өңдеу (зоопланктон және зообентос);
3. Жетісу облысындағы жергілікті маңызы бар суайдындарынан шабақтық сүзгі аумен балық шабақтарының ұдайы өсуінің сынамасы алынуда;
4. Балықтардың кәсіптік қорларын бағалау үшін ихтиологиялық құрма ау құрылуда.

Бүгін 2023 жылғы 26 қыркүйекте Каспий теңізінің су биологиялық ресурстарын сақтау және ұтымды пайдалану және олардың бірлескен қорларын басқару жөніндегі комиссияның кезекті 7-ші отырысының екінші күні өтуде.

Үкіметаралық комиссияның отырысы 27 қыркүйекке дейін жалғасады, онда тараптардың балық ресурстарын аулау квотасын пайдалану туралы, Каспий теңізінің су биологиялық ресурстарын молықтыру және қорғау туралы, Теңіз ғылыми зерттеулері негізінде су биологиялық ресурстарының жай-күйі туралы есептері, сондай-ақ 2024 жылға арналған су биологиялық ресурстарын аулаудың бірлескен квоталарын бекіту ұсынылады.

Бүгінгі отырыстың қорытындысы бойынша Комиссия Каспий теңізінде бекіре тұқымдас балық түрлерін коммерциялық аулауға тыйым салуды ұзарту туралы шешім қабылдады.

Кеше, 25.09.2023г., Санкт-Петербург (РФ) қаласында Каспий теңізінің су биологиялық ресурстарын сақтау және ұтымды пайдалану және олардың бірлескен қорларын басқару жөніндегі комиссияның кезекті 7-ші отырысы өтті.

Отырыс Ресей Федерацияның төрағалығымен өтті. Отырыста Әзірбайжан Республасының, Иран Ислам Республикасының, Ресей Федерациясының, Түркменстан мен Қазақстан Республикасының өкілдері қатысқан(одан әрі — Тараптар). 

Қазақстан Республикасы тарапынан:

1. Жүнісов Н.Т., ҚР Экология және табиғи ресурстар Министрлігі Балық шаруашылығы комитетінің төрағасы, делегацияның бастығы.

2. Қаңтарбаева А.М., ҚР Сыртқы істер министрлігі Халықаралық-құқықтық департаментінің халықаралық-құқықтық мәселелер басқармасының басшысы.

3. Исбеков Қ.Б., биология ғылымдарының докторы, «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС бас директоры қатысты. 

Отырыс бойында келесі мәселелер қаралды:

1. Комиссияның 6-отырысы хаттамасының тармақтарын орындау бойынша есептерді ұсыну.

2. Балық аулау квотасын (көлемін) пайдалану туралы, cу биологиялық ресурстарын молықтыру және қорғау туралы Тараптардың 2022 жылғы есептерін ұсыну.

3. Теңіздегі ғылыми зерттеулер негізінде су биологиялық ресурстарының жай-күйін талқылау.

4. Комиссия құрған ғылым және аквамәдениет жөніндегі жұмыс тобы отырысының хаттамасын талқылау.

5. Каспий теңізінде бекіре тұқымдас балық түрлерін коммерциялық аулауға тыйым салуды ұзарту туралы мәселені қарау.

6. 2024 жылға арналған бірлескен су биологиялық ресурстарын аулау квоталарын (көлемдерін) бекіту.

7. Каспий теңізіндегі бірлескен ғылыми-зерттеу жұмыстары туралы мәселені талқылау.

8. Жасанды өсімін молайтудан бекіре тұқымдас балықтардың шабақтарын бірлесіп шығару туралы мәселені талқылау.

9. Комиссияның логотипі мен акронимін талқылау

Отырыс 2023 жылғы 25 қыркүйектен 27 қыркүйекке дейін жалғасады. Отырыстың аяғында қабылданған шешімдердің хаттамасы дайындалады.