25 тамыз күні «Қапшағай УШӨШ-1973» ЖШС базасында ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты С.М. Пономарев және «Тұран ТВ» телеканалының бас директоры Р.Б. Ботабековпен кездесу өтті. Кездесу барысында «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС бас директоры Қ.Б. Исбеков қазіргі таңдағы балық шаруашылығы ғылымының жай-күйін және аталмыш шаруашылықпен бірлесіп жасалып жатқан ғылыми жобаларды таныстырды. Сондай-ақ, «Қапшағай УШӨШ-1973» ЖШС бас директоры А.К. Шадибеков шаруашылықтың ағымдағы жұмыстарын, түйткілді мәселелерін және алдағы жоспарларын баяндады.

Депутат С.М. Пономарев балық шаруашылығындағы қордаланған мәселелерді мәжіліс шеңберінде көтеретінін жеткізді.

Бүгін «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС-нің ғылыми қызметкерлері «Технологияларды коммерцияландыру бойынша грантқа сәтті өтінімдерді қалай дайындау керек» тақырыбы бойынша вебинарға қатысты. Ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін қызмет субъектілеріне коммерцияландыруға жәрдемдесу мақсатында «Ғылым қоры» АҚ вебинарды ұйымдастырды.

         Спикер ретінде — Құрманғазы Омаров – «Ғылым қоры» АҚ жаңа жобалар мен инвестициялар департаментінің басшысы, техника ғылымдарының кандидаты, коммерцияландыру бойынша 15 жыл тәжірибесі бар.

Вебинарға университеттердің, ғылыми-зерттеу институттарының өкілдері, ғылым департаменттерінің қызметкерлері, коммерцияландыру кеңселері, бизнес өкілдері, сондай-ақ мүдделі тұлғалар қатысты.

         Вебинар шеңберінде ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландырудың тиімді тетіктері айқындалды, жобаларды іске асырудың заңнамалық негізі қарастырылды, әлеуетті әріптестермен ынтымақтастықты жолға қою ерекшеліктері зерделенді, команданы қалыптастыру, жобалардың мақсаттары мен міндеттерін тұжырымдау бойынша ұсыныстар берілді.

Қазіргі кезде «БШ ҒӨО» ЖШС-нің мамандарымен (экспедиция отрядының басшысы Макамбетов С.Ж., аға ғылыми қызметкер Аблайсанова Г.М., ғылыми қызметкердің м.а. Бектуров Д.С., кіші ғылыми қызметкер Баққожа Ж.М., аға зертханашы Тұрсыналы Ш.Н.) 256 ББ (102 бағд. тарм.) бойынша «Көлсай Көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің (МҰТП) Ерекше қорғалатын табиғи аумақта (ЕҚТА) орналасқан Ортаңғы және Төменгі Көлсай көлдерінде келесідей кешенді ғылыми-зерттеу жұмыстары атқарылуда:

— гидрохимиялық сынамаларды алу және далалық және зертханалық жұмыстар жүргізу;

— вегетациялық кезеңде (зоопланктон, фитопланктон және зообентос) гидробиологиялық сынамалар алу;  

— Көлсай көлдерінің таяз суларынан шабақтық сүзгі аумен құбылмалы бахтах балығының ұдайы өсуінің сынамасын алу;

— балықтардың кәсіптік қорларын бағалау үшін ау құру.    

Сонымен қатар, Шелек өзенінен абориген балықтардың қазіргі жағдайын зерттеу үшін қосымша сүзгі ау тартылды, нәтижесінде 12 дана қабыршақсыз көкбас және 1 дана тибет талма балығы ұсталды.

Ортаңғы және Төменгі Көлсай көлдері Алматы облысында орналасқан. Көлсай көлдеріне кешенді ғылыми зерттеу жұмыстары Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығымен 2017 жылдан бастап жүргізіп келеді. Әдеби деректер бойынша Төменгі Көлсай көлінің бастапқы ихтиофаунасы балықтардың аборигендік түрлерінен – қабыршақсыз көкбас (Gymnodyptichus dybowskii, Kessler, 1874) және тибет талма балығынан (Tziplophysa stolickai, Steindachner, 1866) құралған. Ал Ортаңғы Көлсай көлінде балық болмаған. Төменгі және Орта Көлсай көлдеріне 1965-1969 жылдары құбылмалы бахтахтың шабақтары жіберілген. Жіберілген балықтар тез, әрі жақсы бейімделіп, ұдайы өсімін молайтатын популяция құрды және қабыршақсыз көкбас пен тибет тибет талма балығын толығымен ығыстырып жіберген, қазіргі кезде абориген түрлер аулауда өте сирек кездеседі, олар Шелек тәрізді өзендерде тіршілік етеді.

8-9 тамыз, сағат 10:00-ден 17:00-ге дейін, синхронды аудармасы бар орыс және ағылшын тілдерінде.»Балық шаруашылығының ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС-де (Алматы қ.) «Каспий итбалығы популяциясының жағдайы (Pusa caspica) – қазіргі жағдайы және болашағы» тақырыбында IV халықаралық вебинар өтуде.

Вебинарды ұйымдастырушы: «Гидробиология және экология институты» мекемесі, ҚР ЭТРМ балық шаруашылығы комитеті мен «Теңізшевройл» ЖШС қолдауымен, ҚР ЭТРМ КРХ «Балық шаруашылығының ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС тең ұйымдастырушысы.

Вебинар модераторы: Исбеков Қуаныш Байболатұлы, «Балық шаруашылығының ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС Бас директоры, б.ғ. д., асс.профессор.

ҚР Экология және табиғи ресурстар Министрлігі Балық шаруашылығы комитетінің Төрағасы Н. Т. Жүнісов құттықтау сөз сөйледі.

Вебинарға Каспий маңы елдерінің өкілдері, Ұлыбритания, АҚШ халықаралық ұйымдарының өкілдері, Лидс университеті, РҒА су проблемалары институты, Хазар мемлекеттік табиғи қорығы, «КАПЭ» ЖШС, РҒА Дагестан федералдық зерттеу орталығының Каспий маңы биологиялық ресурстар институты, «Қазгидромет» РМК, ҚР БҒМ ҒК «Микробиология және вирусология институты» РМК, ғалымдар мен итбалықтарды зерттеу, сақтау, құтқару және оңалту мамандары.

Вебинар бағдарламасына сәйкес келесі баяндамалар жоспарлануда:

1. Каспий теңізі акваториясында Каспий итбалығы популяциясының қазіргі жай-күйіне кешенді зерттеулер жүргізу;
2. Каспийдің түрікмен секторындағы Каспий итбалығының мониторингі;
3. Каспий теңізіндегі Әзірбайжан жағалауындағы Каспий итбалықтарының қазіргі жағдайы 2021-2023 жж.;
4. Дагестан жағалауындағы Каспий итбалықтарының шығарындыларын бақылау (желтоқсан 2022): ауқымы және ықтимал себептері;
5. Итбалықтар шығарындыларының жас құрамын және олардың өлімінің ықтимал себептерін зерттеу туралы;
6. 2023 жылдың күзінде Каспий итбалықтарының өлімінің себептерін диагностикалық зерттеу;
7. Қазақстанда Каспий итбалығының ауруларын бақылау;
8. Қысқаша хабарлама: 2023 жылы Каспий итбалықтарын чиптеу, таңбалау және төлқұжаттау туралы ақпарат;
9. Артизаналды балық аулауға байланысты Каспий итбалықтарының өлім-жітім ауқымын және Каспий итбалықтары өнімдерінің тауар тізбегінің әсерін сандық бағалау;
10. Климаттың өзгеруі мен теңіз деңгейінің төмендеуі Каспий итбалықтарының популяциясы мен олардың тіршілік ету ортасының болашақ демографиясына қалай әсер етеді?
11. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігінде Каспий итбалығының регрессиясы мен таралуын зерттеу туралы;
12. Каспий теңізі деңгейінің көпжылдық ауытқуы;
13. Каспий теңізінің жағалауы мен жағалау акваториясының экожүйесіндегі теңіз қоқыстары мен микропластиктер.

Анықтама: Каспий итбалығы (Pusa caspica) – Каспий теңізіне тән жалғыз сүтқоректілер. IUCN Қызыл тізіміне жойылып кету қаупі төнген түр ретінде енгізілген. Қазақстанның сирек кездесетін және Құрып кету қаупі төнген жануарлар түрлерінің тізбесіне енгізілді (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 9 қарашадағы № 746 Қаулысы). Түрдің басқа Каспий маңы елдерінде де осындай мәртебесі бар.

3 тамыз 2023 ж. «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС ихтиология зертханасының қызметкерлерімен (экспедиция отрядының басшысы Макамбетов С.Ж., аға ғылыми қызметкер Аблайсанова Г.М., кіші ғылыми қызметкер Баққожа Ж.М.) «Сирек кездесетін түрлердің жасанды өсімін молайту және бөгде балық түрлері мен басқа да гидробионттардың таралуын болдырмау бойынша ұсыныстарды жасау мақсатында сирек және жойылып кету қаупі бар балық түрлері популяцияларын және бөгде гидробионттарды зерттеу» бағдарламалық нысаналы қаржыландыру жобасы бойынша ҒЗЖ іске асыру барысында Қапшағай суқоймасының сол жақ жағалауы 23 кәсіптік балық аулайтын ауданнан салмағы 7,0 кг болатын 1 дана пілмай балығы ғылыми-зерттеулік аулау кезінде ауланды.

         Пілмайды ғылыми-зерттеулік аулау ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Балық шаруашылығы комитеті 04.04.2023 ж. берген Рұқсатына сәйкес (№KZ24VEP00146656) жүргізіліп жатыр

Анықтама: Пілмай  (Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828) бекіре тұқымдасына жатады, балықтың сирек кездесетін және құнды түрі болып есептеледі. Түрдің екі популяциясы (Арал және Балқаш популяциялары) құрып кету қаупі төнген популяциялар ретінде ҚР Қызыл кітабына I санат бойынша енгізілген. Сондай-ақ, халықаралық жабайы табиғатты қорғау одағының (IUCN 1994 ж.) қызыл тізіміне өте маңызды түрлер ретінде енгізілген (CR): A2cde.

Қазіргі таңда «БШ ҒӨО» ЖШС-ң мамандарымен (экспедиция отрядының басшысы Макамбетов С.Ж., аға ғылыми қызметкер Аблайсанова Г.М., ғылыми қызметкердің м.а. Бектуров Д.Е., кіші ғылыми қызметкер Баққожа Ж.) Іле өзені және Қапшағай суқоймасында келесідей жұмыстар атқарылуда:

— 256 ББ (102 бағд. тарм.) бойынша Қапшағай суқоймасында кешенді ғылыми-зерттеу жұмыстары: 

— Қапшағай суқоймасының жағалау  аймағында, таяз суларда шабақтық сүзгі аумен балық шабақтарының ұдайы өсуінің сынамасын алу;

— вегетациялық кезеңде (зоопланктон, фитопланктон және зообентос) гидробиологиялық сынамалар және жайылым кезінде балықтардың қорегі бойынша сынамаларды алу; 

— гидрохимиялық сынамаларды алу және талдау;

— кәсіптік ихтиофаунаның биологиялық талдауын жүргізу үшін кәсіптік балық аулайтын аудандар (биотоптар) бойынша ау құру. 

Сонымен қатар, БҚ жобасы бойынша Іле өзенінің жоғарғы ағысында пілмайдың уылдырық шашатын орындарын инвентаризациялау бойынша ҒЗЖ, дәстүрлі (капронды) аулар мен моножіптен және моноталшықтан жасалған аулардың аулау мүмкіндігі мен селективтілігін анықтау мақсатында бақылаулық аулау бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Балқаш-Алакөл облысаралық балық шаруашылығы бассейндік инспекциясы Қапшағай балық инспекциясы бөлімінің бас маманы Самсыбаев Е. атқарылып жатқан жұмыстарға және тиісті актілердің рәсімделуіне қатысуда. 

«ҚР балық өсіру мекемелеріндегі құнды және эндемикалық балықтарға арналған жасанды бәсекеге қабілетті отандық жем өндіру технологияларын әзірлеу және енгізу, сонымен қатар перспективалы тірі қоректерді культивирлеу технологияларын бейімдеу» жобасы шеңберінде «Қапшағай УШШ-1973» негізінде «БШҒӨО» ЖШС аквакультура зертханасының қызметкерлері «Қара сарбаз» шыбындарын (Hermetia illucens) өсіру технологиясын енгізу бойынша жұмыстар жүргізуде.

«Қара сарбаз» шыбындарының дернәсілдерін алу үшін келесі жұмыс кезеңдері жүргізілді: 1) инсектарийді дайындау, 2) имагодан тұқымын алу, 3) жұмыртқаларды қоректік субстратқа отырғызу және дернәсілдерін алу, 4) 5 мм дернәсілдерді үлкенірек қоректік субстратқа трансплантациялау және дернәсілдерді қарқынды тамақтандыру. Жұмыстың осы кезеңінде дернәсілдер қуыршақ сатысына өткенге дейін қарқынды қоректенеді. Дернәсілдер үшін негізгі субстрат ретінде бидай кебегі пайдаланылды. Дернәсілдерді қоректендіру үшін әртүрлі тамақ қалдықтары енгізіледі.

«Қара сарбаз» шыбындары өсіру жұмыстарының келесі кезеңдерінде қуыршақтар мен ересек шыбындарды өсіру жоспарлануда.

Анықтама: «Қара сарбаз» шыбындарының дернәсілдері әртүрлі аквакультура объектілері үшін тірі жем ретінде жақсы қалыптасқан. Дернәсілдердің жоғары қоректік құндылығы, ең алдымен, аминқышқылдарының теңдестірілген жиынтығымен (35-40%), оларды қолданудағы қауіпсіздікпен және балықтың балықтардың биологиялық көрсеткіштерінің кешеніне оң әсерімен расталады. Дернәсілдер бақтақ, албырт, тұқы, тилапия және бекіре тұқымдас балықтарды тамақтандыруда қолданылады. «Қара сарбаз» шыбындарының дернәсілдерын өсіру мүмкіндігі бар көптеген балық өсіретін кәсіпорындарда дернәсілдер көбінесе 5-тен 50 грамға дейін балық шабағын қоректендіруге қолданылады.

«Қара сарбаз» шыбындары өсіру жұмыстарының келесі кезеңдерінде қуыршақтар мен ересек шыбындарды өсіру жоспарлануда.

19 шілдеден бастап қазіргі уақытқа дейін «Балық шаруашылығы ҒӨО» ЖШС экспедициялық жасағы Алакөл көлдер жүйесінің ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуде.

Экспедициялық жасағының құрамы: Сансызбаев Е.Т., Отеген С., Игилик Р., Абылайханов Е.Т. және Рахова Н.М..

Жұмыс барысында:

— көл жүйесін зерттеу;

— таяз суларда, көл жүйелерінің жағалау аймағында сүйірме сүзек балық шабағының табиғи көбею сынамаларын сұрыптау;

— өсіру кезеңінде балықтардың гидробиологиялық сынамаларын және қоректенуін сұрыптау;

— су ортасының сапасын бағалау бойынша гидрохимиялық сынамаларды сұрыптау және талдау;

— балық аулау аудандары (биотоптар) бойынша кәсіптік ихтиофаунаны биологиялық талдауға құрма-ау құрылды;

— балық аулаудың ғылыми құралдары мен балық аулаудың кәсіптік құралдарының деректері бойынша кәсіптік күш салуға аулауды талдау.

Сонымен қатар, синтетикалық моножіптер мен моноталшықтардан жасалған және капрон (рұқсат етілген) торлар мен аулардын аулануы мен селективтілігін анықтау мақсатында балықты бақылау бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Ғылыми-зерттеу жұмыстары бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру (267-101-154) және болжамды тақырып (256-102-159) бойынша бюджеттік бағдарламалар шеңберінде жүргізіледі.

Балқаш-Алакөл облысаралық балық шаруашылығы бассейндік инспекциясы Алакөл балық инспекциясы бөлімінің бас маманы Ш. Куленова тиісті актілердің рәсімделуіне және жұмысына қатысады.

Зерттеулер жалғасуда.

«БШҒӨО»  ЖШС Гидробиология зертханасында патент негізінде (авторлары Ж. О. Мәжібаева Гидробиология зертханасының меңгерушісі және БҚО филиалының кешенді зертханасының меңгерушісі А.И. Ким) су түбіндегі организмдерді аулауға арналған жаңартылған гидробиологиялық бимтралдың жұмыс моделі жасалды. Жаңа (модификацияланған) гидробиологиялық жинау құралына тор жасауды аға ғылыми қызметкер Л. А. Ковалева жүргізді.

26 шілдеде гидробиологтар (Ж.О. Мәжібаева және Л. А. Ковалева) зертханаларының қызметкерлері және Қапшағай экспедициялық отрядының ихтиологтары өткізген Қапшағай су қоймасының таяз және терең су аймағында бимтралды сынау құрылғының нектобентикалық омыртқасыздарды да, жас балықтарды да аулауға мүмкіндік беретіндігін көрсетті.

Модельдің кішірейтілген өлшемдері (нектобентикалық тралдың кәдімгі нұсқасынан қарағанда) бимтралды таяз суларда қолмен тралдау үшін қолдануға мүмкіндік береді, бұл су қоймаларының жағалау учаскелерімен шектесетін амфиподтардың дамуын зерттеуге мүмкіндік береді.