BR10264205 «Қазақстанның басты балықкәсіпшілігі суқоймаларының балық ресурстары мен басқа да гид-робионттарының жағдайын кешенді бағалау, оларды тұрақты пайдалану бойынша ғылыми-негізделген ұсыныстарды жасау».

Бағдарламаны әзірлеуші осы бағытта 90 жылдық тәжірбиесі бар «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС, сонымен қатар, үлкен тәжірбиесі мен сәйкес құзыреті бар басқа да мамандандырылған мекемелер. Осы бағдарламаны іске асыру су биологиялық ресурстарын қорғауды, өсімін молайтуды және орнықты пайдалануды, судың өнімділігін арттыруды және биологиялық әртүрлілігін сақтауды көздейтін Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдері мен ішкі құжаттары арасында көзделген міндеттерге қол жеткізуге бағытталған. Бағдарламаны іске асыру балық аулау көлемін 40 мың тоннадан 60-70 мың тоннаға дейін, азық-түлік қауіпсіздігін арттыруға, өнімнің жаңа түрлері есебінен экспорттың әлеуетін арттыруға және тұрғындардың жан басына шаққандағы балық өнімдерін тұтынуды қазіргі 6 кг-нан БДСҰ ұсынатын норма 16 кг дейін ұлғайтуға ықпал ететін болады.

Бағдарламаның мақсаты:

Қазақстанның басты балық кәсіпшілігі су айдындарының балық ресурстары мен басқа да су жануарларын қорғау, өсімін молайту және орнықты пайдалану жөніндегі ғылыми негізделген ұсынымдарын әзірлеу.

Бағдарламаның міндеті

1.- Табиғи ресурстарды тұрақты дамыту мен ұтымды пайдалану жолдарын анықтау үшін Балқаш-Алакөл және Ертіс бассейіні үлгісінде су биологиялық ресурстарын және экожүйе қызметінің құнын бағалау;

2.- Балықтар мен балықтардың қоректік қорының компоненттері – гидробионттарды интродукциялау және реинтродукциялау жолымен балық шаруашылық су айдындардың балық өнімділігін арттыру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар жасау;

3.- Сирек кездесетін түрлердің жасанды өсімін молайту және бөгде балық түрлері мен басқа да гидробионттардың таралуын болдырмау бойынша ұсыныстарды жасау мақсатында сирек және жойылып кету қаупі бар балық түрлері популяцияларын және бөгде гидробионттарды зерттеу;

4.- Суқойма ихтиоценозының ерекшеліктері мен басқа да биотикалық және абиотикалық жағдайларын ескере отырып, ірі балық шаруашылық су айдындарында аулау құралдарының оңтайлылығын негіздеу және жетілдіру, әзірлеу;

5.- Қазақстанның басты балық кәсіпшілігі су айдындарында спорттық-әуесқойлық балық аулаудың рөлін және ихтиоценозға әсерін бағалау;

6.- Жайық-Каспий бассейініндегі бекіре балық түрлерінің экологиялық-генетикалық мониторингі;

7- Қазақстан суқоймаларында артемия цистасын сертификаттау бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін өнімділік, генетикалық, химиялық және микробиологиялық өлшемдерін бағалау;

8.- Регрессия кезінде Каспий теңізінің қазақстан бөлігіндегі каспий итбалығы популяцияларының саны, таралуы мен құрылымы және түрдің тіршілік ету орнын сақтаудың ұсыныстарын жасау.

Жоғарыда көрсетілген өзара байланысты міндеттерді шешу үшін:

Экожүйелік қызметтердің құрылымы әзірленді, биоресурстарды пайдаланудың оңтайлы жолдары айқындалып, ресурстардың құны тікелей, сондай-ақ, жанама құн ретінде ғана емес, тұтынушылық емес құн ретінде жіктелді, бұл экожүйелік қызметтер құрылымында балық аулаудың рөлін кешенді бағалау есебінен қайтарымын, қосымша кірістерін ұлғайтуға мүмкіндік береді (5 ұсыным және 1-әдістеме);

Қазақстанның су айдындарында гидробионттарды интродукциялау есебінен суқоймалардың балық өнімділігін арттырудың ұсыныстары беріледі, бұл балық қорларын көбейтуге және балық аулаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік жасайды (интродукция/реинтродукция, ихтиофауна мен балықтардың қоректік қорының реконструкциясы бойынша 6 ұсыныс);

Сирек, жойылып кету қаупі бар түрлерді жасанды ұдайы өсіру есебінен гидробионттардың биологиялық әртүрлілігін сақтау бойынша ұсыныстар жасау және бөгде түрлердің таралуын болдырмау суқоймалардың балық өнімділігі мен биоалуантүрлілігін сақтауға мүмкіндік береді (сирек, жойылып бара жатқан түрлердің РАҮ құру бойынша 6 ұсыныс);

Азшығынды және жаңа балық аулау құралдарын ендіру жолымен балық аулаудың тиімділігін көтеру үшін басты 12 балықшаруашылық суайдындарда балық аулаудың инновациялық модельдері ұсынылды (аулау құралдарының оңтайлы кешені бойынша 4 ұсыныс);

Спорттық-әуесқойлық балық аулауды басқару, есепке алу және әсер етуін бағалау бойынша әдістемелер мен қорғау құжаттары әзірленді, бұл балық аулаудың жаппай, бірақ әлсіз регламенттелген түрін ұтымды жүргізу проблемасын шешуге мүмкіндік береді (2 қорғау құжаттары мен спорттық-әуесқойлық балық аулау көлемін бағалаудың 1 әдістемесі, оңтайлы ұйымдастыру, тәсілдері мен құралдары бойынша 1 биологиялық негіздеме);

Генетикалық паспортталған дарақтардың негізінде өнімді ремонттық-аналық үйірлер қалыптасады, бұл балық өсіру кәсіпорындарының тиімділігін және табиғи өсімін молайтуды тиімді өсіруге, балықтандыруға, қадағалауға және табиғи және жасанды ұдайы өсіруге мүмкіндік береді, бекіре тұқымдастарының биологиялық әртүрлілігін сақтауға және олардың санын арттыруға, тауарлық бекіре шаруашылығын ұлғайтуға, экспорттық әлеуетін арттыруға және бекіре тұқымдастардың табиғи қорларын аулауды төмендетуге ықпал етеді (бекірелердің генофондын сақтаудың кешенді ұсыныстары мен тиімді уылдырық шашатын жерлерін анықтауға бекірелердің тұқым берушілерінің радио таңбалары, паспорттау бойынша 3 ұсыныс);

Тұзды суайдындар зерттелді, сертификация бойынша ұсыныстар үшін артемия цисталарының әртүрлі сипаттамалары, күрделі қайта өңдеу бағаланды, бұл құнын ұлғайту және жоғары құнды өнімдерді импорттаушы елдерді кеңейту есебінен экспорттық әлеуетті айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді (артемия цисталарының сапасын бағалау бойынша 6 ұсыныс).Сирек кездесетін және эндемиктік түр каспий итбалығы популяциясын және тіршілік ету орнын сақтау үшін Каспийдің қазақстан бөлігіндегі каспий итбалығы популяциясының жағдайын зерттелді (итбалықтың тіршілік ету орнын сақтау және т.б. үшін әрекеттердің ұзақ мерзімдік Жоспары бойынша ұсыныс).

 2021 жылы алынған нәтижелер:

Гидробионттардың саны мен биомассасы туралы мәліметтер алынды, әлемдік тәжірибе және экожүйелік қызметтерді қолданудың ең үздік тәжірибелері зерттелді. 10 суқоймаға гидробионттарды ендіру үшін әлеуетті қуысы анықталды. Халықаралық шарттар бойынша Қазақстан Республикасының талаптары мен міндеттемелеріне бағалау мен талдау жүргізу басталды. Жаңа және жетілдірілген балық аулау құралдары әзірленеді және/немесе сынақтан өтілді (пайдалы модельге 3 патент). Әуесқой (спорттық) балық аулаудың әсері 11 су қоймасында зерттелді.Жайық өзенінің гидрология-гидрохимиялық, гидробиологиялық көрсеткіштерін бекіре тұқымдас балықтардың шабақтарының қоныс аудару кезінде және уылдырық шашатын кезеңіде зерттеулер, Жайық-Каспий бассейнінің бекіре балықтарының (шокыр, орыс бекіресі, қортпа) табиғи популяциясынан жасанды жолмен алынған балықтардың генетикалық полиморфизмін ДНҚ-маркерлер (STR мтДНҚ) бағалау. 10 суқоймадағы артемиялардың өнімділігі мен маусымдық сипаттамасын анықтау жұмыстары жүргізілді. Артемия шаяндарының және олардың цисталарының өнімділігінің маусымдық сипаттамасы жасалынды. Артемия шаяндарының және олардың цисталарының микросателитті және митохондриялды ДНҚ маркерлары бойынша артемияларды түрлік идентификациялау жұмыстары жүргізілді. ddRAD секвенирлеу үшін сынама дайындау жұмыстары жүргізілді. ddRAD ядролық маркерлеу және секвенирлеу үшін қор дайындау (аймақтық және популяциялық дифференциация) жұмыстары жүргізілді.10 өнімді су айдындар бойынша цисталардың биохимиялық, микробиологиялық, токсикологиялық құрамы анықталды. Итбалық жатақтарына іздестіру жүргізіліп, жатақтарының қалыптасу жағдайлары талданды.

26 ғылыми мақала жарияланады (1 мақаласы ҚР БжҒМ БжҒСБК ұсынатын басылымда), 7 семинар / далалық күн, бұқаралық ақпарат құралдарында 7 жарияланым, 2 патент алынып, 1 патенттік өтінім берілді.

2022 жылы алынған нәтижелер:

Су қоймаларындағы су биологиялық ресурстарының құны бағаланды, 1 әдістеме әзірленді. Балықтар мен қоректік организмдерін енгізу бойынша ұсыныстар жасалды. Сирек, акклиматталған және бөтен түрлердің таралуын бағалау және талдау жүзеге асырылды. Тәжірибелік-өнеркәсіптік сынақтар жүргізілді, балық аулаудың жаңа құралдарын енгізу актілеріне қол қойылды. Спорттық-әуесқойлық балық аулау көлемін бағалаудың 1 әдістемесі дайындалды. Жайық өзенінің уылдырық шашатын көші-қон және бекіре балықтарының жас шабақтар  кезеңіндегі гидрологиялық-гидрохимиялық, гидробиологиялық жай-күйін талдау жалғастырылды. Бекіре балықтарының генетикалық полиморфизмін бағалау жалғастырылды, бекіре балық өсіру зауыттарында бекіре балықтарының генетикалық паспортталуы басталды. Атырау және Батыс Қазақстан облыстарының бекіре балық өсіру зауыттары мен шаруашылықтарындағы ремонтты-аналық үйірдегі балықтардың балық өсіру-биологиялық параметрлерін бағалау жұмыстары басталды. Жайық өзенінің бекіре тұқымдас балықтарының тиімді уылдырық шашатын жерлерін анықтау үшін бекіре (шоқыр) өндірушілерін таңбалау (радиоометрлер) бойынша дайындық жұмыстары басталды. 10 су айдынындағы артемия шаяндарының маусымдық сипаттамалары мен өнімділігі анықталды. Артемия шаяндары мен оның цисталарының өнімділігінің маусымдық сипаттамалары алынды. Әр түрлі су қоймаларынан артемия шаяндары мен олардың цисталарының микросателлиттік өзгергіштігіне талдау жасалды. ДНҚ  бойынша жұмыстар жалғасуда және drad маркерлерінің реттілігі басталды (аймақтық және популяциялық дифференциация). Саны мен құрылымын бағалау, итбалықтардың таралуын талдау және ең маңызды мекендеу орындарын анықтау жүзеге асырылды (1 шоғырлану орындардың атласы).

39 ғылыми мақала жарияланды (оның ішінде Scopus/Web of Science-те 3 мақала және ҚР ОАМ БССҚЕК-да 7 мақала), 8 нұсқаулық, 1 атлас, 2 әдістеме, 2 ұсыныс, 2 әдістемелік құрал дайындалды, 7 семинар/Дала күні, БАҚ-та 26 жарияланым, 3 патент, 8 енгізу актісі өткізілді.

2023 жылы алынған нәтижелер:

Су биологиялық ресурстарының құндылығын бағалау және зерттелетін су объектілеріндегі экожүйелік қызметтерге экономикалық бағалау жүргізілді, бағалау әдістемесі және Қазақстанның қоршаған ортаны басқару тәжірибесінде экожүйелік қызметтердің құндылығын пайдалану бойынша ұсыныстар әзірленді. Алдағы уақытта интродукция/реинтродукциялауға арналған келешегі бар су организмдеріне іріктеу жүргізілді. Интродукция көлемі, шығару орындары және қоректік организмдер мен балықтарды санитарлық бақылау бойынша ұсыныстар берілген. Арал қаязы мен сібір бекірелерінің өміршең шабақтарын өсіре отырып, жасанды өсімін молайтудың биотехникасы әзірленді. Сырдария, Іле және Қаратал өзендеріндегі пілмай балығының уылдырық шашатын жерлерін түгендеу бойынша ауқымды зерттеулер жүргізіліп, келешекте пілмай балығы табиғи тжағдайда өсімін молайтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ықтимал уылдырық шашатын орындар анықталды. Су организмдерінің бөтен түрлерімен күресу жолдары, бөтен түрлердің енуіне қарсы тұру және олардың су объектілерінің биоалуантүрлілігі мен балық өнімділігі жағдайына әсерін жою шаралары әзірленді. Жаңа және жетілдірілген өнеркәсіптік балық аулау құралдары (кефальға арналған қақпан, жетілдірілген құрма жылым, екі қалталы лақтырма жылымдар) әзірленді, сынақтан өтті және патенттелді, сонымен қатар балық шоғырлануының су айдындары бойынша таралуы зерттелді. Спорттық – әуесқойлық балық аулаудың су объектілерінің биологиялық ресурстарының жай-күйіне әсерін бағалау жұмыстары жүргізіліп, НҚА –ге өзгерістер мен толықтырулар енгізу үшін спорттық – әуесқойлық балық аулау әдістері мен құралдарын оңтайлы ұйымдастыру бойынша ұсыныстар әзірленді. Табиғи ортадан іріктеліп алынған бекіре тұқымдас балықтардың генетикалық полиморфизміне баға беріліп, толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастыру үшін, акустикалық құрал-жабдықтар уылдырық шашатын ықтимал орындарды іздестіру үшін сынақтан өткізілді. Қазақстанның 22 тұзды су айдындарына зерттеу жүргізілді, әртүрлі артемия популяцияларының биоөнімділігіне баға берілді, сертификаттау үшін артемия цисталарының сапасын бағалау бойынша ұсыныстар әзірленді. Каспий теңізінің регрессия кезеңіндегі Каспий итбалығы популяциясының таралуы, құрылымы мен қалыптасуының ерекшеліктері анықталды, итбалықтар спутниктік белгілермен және электронды чиптермен таңбаланды, жатын аумақтардағы (залежках) итбалықтардың саны бағаланып, ұсыныстар берілді. Каспий итбалығын сақтау жөніндегі іс-шаралар жоспары әзірленді.

 Осы бағдарлама шеңберінде 147 ғылыми мақала (оның ішінде Scopus базасында индекстелген журналдарда 11 мақала (оның ішінде Q1 квартилімен 2 мақала және Q2 квартилімен 3 мақала), ҚР ҒЖБМҒБССҚКұсынған журналдарда 16 мақала (Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті) дайындалды. ), 2 монография шықты, итбалықтардың 1 атласы, Каспий итбалығын сақтау бойынша 1 ғылыми-танымал фильм дайындалды, 7 биологиялық негіздеме дайындалды, оның ішінде ҚР заңнамасына және балық шаруашылығы саласындағы қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша 35 әдістемелік ұсыным, 2 әдістемелік құрал шығарылды, бұқаралық ақпарат құралдарында (БАҚ) 62 жарияланым жарияланды, табиғат пайдаланушылар үшін 18 семинар мен дала күндері, оның ішінде жыл сайынғы сақтау жөніндегі халықаралық вебинарлар өткізілді Каспий итбалығы, пайдалы модельге 9 патент ресімделді, 3 әдістеме әзірленді, нормативтік-құқықтық актілерді өзгерту үшін 2 ұсыныс дайындалды, бөлу схемалары әзірленді су айдындарының акваториясы бойынша балық және кәсіпшілік күш-жігердің шоғырлануы. енгізудің 9 актісіне қол қойылды.

 

BR10264236 «Инновациялық технологиялар мен жаңа балық өсіру нысандарын әзірлеу және енгізу арқылы Қазақстанда аквакультураны кешенді дамытуды ғылыми-технологиялық қолдау.»

 Бағдарламасын жасаушы «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС. Бұл бағдарламаны іске асыру Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі балық шаруашылығын дамыту бағдарламасының тұжырымдамасында қойылған мақсаттарға қол жеткізуге, балық өндірісінің көлемі қазіргі 7,6 мың тоннадан 600 мың тоннаға дейін және аквамәдениет өнімдерін тұтынуды адам басына шаққандағы 6 кг-дан өсіруге бағытталған. ДДСҰ ұсынған 16 кг-ға дейін. Барлық зерттеушілердің ғылыми-зерттеу жұмыстарында үлкен тәжірибесі бар, зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми мақалалары бар. Жобада жұмыс істеу мерзімі — 3 жыл, уақыт жүктемесінің 100% дейін.

 Бағдарламаның мақсаты:

Қазақстанның әр түрлі аймақтарындағы балық өсіретін шаруашылықтардың ұтымдылығын арттыру үшін перспективалы аквакультура нысандарын ұдайы өндіру, оларды өсіру және отандық жем өндірісі бойынша тиімді технологияларды әзірлеу және енгізу

 Бағдарламаның міндеті:

1.-Қазақстанның әртүрлі аймақтарында көл – тауарлы балық өсіруді жүргізудің тиімді биотехникалық әдістерін әзірлеу және енгізу;

2.- Биоалуантүрлілікті сақтау және аквакультураны дамыту мақсатында Қазақстандағы сирек эндемикалық балық түрлерінің толықтырушы үйірлерін қалыптастырудың тиімді технологияларын әзірлеу және енгізу ҚР аквакультурасындағы әлеуетті нысандардың;

3.– Құнды балық түрлерінің ТАҮ, эндемикалық балық түрлері мен омыртқасыз гидробионттарды генетикалық төлқұжаттау;

4.- Қазақстанның балық өсіру мекемелері жағдайында балық өсірудегі перспективалы нысандар мен омыртқасыз гидробионттарды индустриалды өсіру технологияларын әзірлеу және енгізу;

5.- ҚР бекіре өсіру шаруашылықтарындағы генетикалық алуантүрліктерді ескере отырып бекіре балықтарының толықтырушы – аналық үйірлерін қалыптастыру және тиімді пайдалану;

6.-ҚР балық өсіру мекемелеріндегі құнды және эндемикалық балықтарға арналған жасанды бәсекеге қабілетті отандық жем өндіру технологияларын әзірлеу және енгізу, сонымен қатар перспективалы тірі қоректерді культивирлеу технологияларын бейімдеу.

Бағдарламаны жүзеге асыру барысында Қазақстанның әртүрлі аймақтарында көл тауарлы шаруашылықтарды жүргізудің тиімді биотехникалық әдістерін әзірлеу және енгізу, биоалуантүрлілікті сақтау және аквакультураны дамыту мақсатында ҚР құнды, сирек кездесетін балық түрлерінің ТАҮ қалыптастыру, мемлекетіміздің перспективалы балық өсіру нысандары мен омыртқасыз гидробионттарын балық шаруашылықтары жағдайында өсірудің индустриалды технологияларын әзірлеу, отандық бәсекеге қабілетті жасанды жем өндірудің технологиялары мен Қазақстан Республикасының балық өсіру кәсіпорындарында құнды және эндемик балық түрлері үшін перспективалы тірі қоректерді өсіру технологияларын бейімдеу арқылы тауарлық балық өнімдерін арттыру жоспарлануда. Құнды, эндемикалық балықтардың және омыртқасыз гидробионттардың түрлерінің ТАҮ-нің генетикалық төлқұжаттау биологиялық алуантүрлілікті сақтауға және жасанды ұдайы өндіру мен балықтандырудың тиімділігін жоғарылатуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аквакультурасында өсіру кезінде балықтық-биологиялық көрсеткіштерін арттыруға мүмкіндік береді. Жалпы ҚР — да балық өсіру кәсіпорындары үшін генетикалық төлжаттауды енгізу балық өнімдерінің қадағалануына және өндіріс көлемінің ұлғаюына ықпал етеді. Қазақстан Республикасының бекіре балықтарын өсіру зауыттарында балықтардың өнімді толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастыру бекіре тұқымдас балықтардың ұдайы өндірісін тиімді арттырып, балықтандыруға және тауарлық өндірісін ұлғайтуға, экспорттық әлеуетін арттыруға сонымен қатар олардың табиғи мекендеу орындарындағы бекіре қорларына қысымды төмендетуге мүмкіндік береді.

 2021 жылы алынған нәтижелер:

Қызылорда, Солтүстік, Шығыс, Батыс Қазақстан облыстарындағы жергілікті маңызы бар су қоймаларын төлқұжаттау өз аймағында КТБШ моделін ұйымдастыру үшін жүргізілетін болады. Зерттелетін су қоймалардың гидрохимиялық параметрлерінің, табиғи қоректік базаларының және ихтиофаунасының ағымдағы жағдайларына бағалау жүргізілетін болады. Құнды сирек кездесетін балық түрлерінің ТАҮ қалыптастырудың тиімді технологиялары әзірленеді. Қазақстандағы балық өсіру шаруашылықтарында индустриалды жағдайда перспективалы балық өсіру нысандарының: нефритті алабұға, шортан, көксерке және омыртқасыз гидробионттардың (шаян) отырғызылатын балық материалдарын өсіру технологиялары әзірленді және жетілдірілді. ҚР потенциалды аквакультура объектілері — құнды эндемик түрлерінің және омыртқасыздар гидробионттардың ТАҮ генетикалық төлқұжаттау жүргізіледі. ҚР балық шаруашлықтары жағдайында құнды балық түрлерінің арал қаязы, балқаш қара балығы, марқакөл майқап балықтарының ТАҮ қалыптастыру және өндірушілері мен шабақтарын таңдау үшін ядролық және митохондриялық ДНҚ (STR, Dloop) маркерлерін қолдану арқылы генотиптеу жүргізіледі.Қазақстан Республикасындағы балық өсіретін шаруашылықтары жағдайында омыртқасыздар гидробионттарды (артемия, шаян және т.б.) өсіру үшін ядролық және митохондриялық ДНҚ маркерлерін (STR, Dloop) қолдану арқылы генотиптеу жүргізіледі. Эндемикалық сирек кездесетін балық түрлерінің толықтырушы үйірлерін құруға таңдап алынған өндірушілерге генетикалық төлқұжаттау жүргізіледі. ҚР бекіре балықтарын өсіру шаруашылықтары жағдайында олардың генетикалық алуантүрлілігін ескере отырып, бекіре тұқымдас балықтардың толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастыру және тиімді пайдалану жүзеге асырылады. Атырау және Батыс Қазақстан облыстарындағы бекіре балықтарын өсіру зауыттарында өсіріліп жатқан бекіре балықтарының генетикалық полиморфизмін бағалау жүргізіледі. ББӨ (бекіре балықтарын өсіру)-де өсірілетін бекіре балықтарын генетикалық төлқұжаттау жүргізіледі. ББӨ (бекіре балықтарын өсіру)-де өсірілген өндірушілерді қолға үйрету әдістері өңделеді және оларды балықтық–биологиялық көрсеткіштерінің жағдайына баға беріледі. Құнды балық түрлері мен эндемиктерге және омыртқасыз гидробионттарға (шаяндар) арналған отандық бәсекеге қабілетті жасанды жем өндіру технологияларын әзірленеді және енгізіледі. ҚР балық өсіру шаруашылықтарында коловраткаларды культивирлеу технологиялары әзірленеді. ҚР балық өсіру шаруашылықтарында коловратканың жасанды түрде құрылған популяциялары зерттеледі. Коловраткалармен қоректендіру кезіндегі құнды балық түрлерінің шабақтарының балықтық-биологиялық көрсеткіштеріне баға беріледі. Қазақстандағы балық өсіретін шаруашылықтарда коловраткаларды культивирлеу бойынша әзірленген технологияларының экономикалық тиімділігіне баға беріледі.

7 ғылыми мақала жарияланады (оның 1 мақаласы ҚР БжҒМ БжҒСБК ұсынған басылымда), 6 семинар/дала күн өткізіледі, 2 БАҚ жарияланады.

 2022 жылы алынған нәтижелер:

Әр су айдынының өңірлік жағдайларын ескере отырып, көл-тауар шаруашылықтарын құру және пайдалану бойынша үлгілік технологиялар әзірленді. ҚР түрлі өңірлеріндегі модельді су айдындарында құрылатын КТБШ пайдаланудың биотехникалық тәсілдерінің экономикалық тиімділігін бағалау бойынша жұмыс басталды.

Бағалы сирек кездесетін балық түрлерінің РАҮ қалыптастырудың тиімді технологияларын әзірлеу жалғастырылды.

Қазақстанның балық өсіру шаруашылықтарының индустриялық жағдайында перспективалы балық шаруашылығы объектілерінің: нефрит алабұғасының, шортанның, көксеркенің және омыртқасыз гидробионттардың (шаянтәрізділер) тауарлық өнімдерін өсірудің тиімді технологиялық тәсілдері әзірленді және жетілдірілді. Зерттелетін объектілер бойынша индустриялық балық өсірудің әзірленген технологияларының экономикалық тиімділігіне бағалау жүргізілді.

Ядролық және митохондриялық ДНҚ маркерлерін (STR, Dloop) қолдана отырып, бағалы балық түрлерін: Арал қаязын, Балқаш қара-балығын; ҚР балық өсіру шаруашылықтары жағдайында РАҮ қалыптастыру үшін өндірушілер мен жас шабақтарды іріктеуге арналған Марқакөл майқанын қолдана отырып, генотиптеу жұмыстары жалғастырылды. ҚР балық өсіру шаруашылықтары жағдайында өсіру үшін омыртқасыз гидробионттарды (артемия, шаянтәрізділер және т.б.) ядролық және митохондриялық ДНҚ (STR, Loop) маркерлерін қолдана отырып генотиптеу жұмыстары жалғастырылды. Сирек кездесетін эндемикалық балық түрлерінің ремонтты үйірін қалыптастыру үшін іріктелген өндірушілерге генетикалық паспорттау жүргізілді. Сирек кездесетін эндемикалық түрлерді: Арал пілмайын; Арал қаязын, Балқаш қара-балығын;  Марқакөл майқанын ҚР балық өсіру шаруашылықтарында генотиптеу бойынша ұсыныстар әзірлеу жұмыстары басталды.

Атырау және Батыс Қазақстан облыстарының бекіре балық өсіру шаруашылықтарында ұсталатын бекіре балықтарының генетикалық полиморфизмін бағалау бойынша жұмыстар жалғастырылды. ББЗ-да (бекіре балық өсіру зауыттарында) ұсталатын бекіре балықтарына генетикалық паспорттау жүргізілді. Өндірушілерді доместикация әдістерін пысықтау және ББЗ (бекіре балық өсіру зауыттарында) балық өсіру-биологиялық көрсеткіштері бойынша олардың жай-күйін бағалау жүргізілді. Бекіре балықтарындағы жынысты ерте диагностикалау әдістерін бейімдеу және енгізу балық өсіру кәсіпорындарында олардың бағытталған жыныстық құрылымын  қалыптастыру үшін жүргізілді.

Бағалы және эндемикалық балық түрлері мен омыртқасыз гидробионттар үшін отандық бәсекеге қабілетті жасанды жем өндіру технологияларын әзірлеу және енгізу жүргізілді. Балықтардың бағалы және эндемикалық түрлеріне, омыртқасыздар гидробионттарына арналған Өнімді құрама жем рецептеріне олардың өндірістік тексерілуін ескере отырып, ғылыми негізделген түзету жүргізілді. ҚР балық өсіру шаруашылықтары жағдайында қара львинка шыбынын өсіру технологиясы әзірленді. ҚР балық өсіру шаруашылықтары жағдайында жасанды түрде құрылған қара львинка шыбынының популяциясы зерттелді. Қара львинка шыбынын тамақтандыру кезінде бағалы балық түрлерінің жас шабақтарынының балық өсіру-биологиялық көрсеткіштеріне баға берілді. Қазақстанның балық өсіру шаруашылықтарында қара львинка шыбынын өсірудің әзірленген технологияларының экономикалық тиімділігіне баға берілді.

29 ғылыми мақала жарияланды (оның ішінде web of Science/Scopus-та 2 мақала және ҚР ОАМ БССҚЕК-да 11 мақала), 4 патент алынды, өнертабысқа 3 өтінім берілді, 5 семинар өткізілді, БАҚ-на 14 мақала жарияланды және 1 енгізу актісіне қол қойылды.

 2023 жылы алынған нәтижелер:

Ағымдағы жылы Қазақстанның әртүрлі аймақтарында көл-тауарлық шаруашылықтарда балық өсіруді жүргізудің тиімді биотехникалық әдістері енгізілді, Арал қаязы, Арал пілмайы, Балқаш қара балығы және Марқакөл майқанының толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастырудың тиімді технологиялары, австралиялық қызылқылқанды шаянды өсірудің өнеркәсіптік технологиялары енгізілді. Қазақстандағы балық шаруашылықтары жағдайында австралиялық қызылқылқанды шаян, нефрит алабұғасы, шортан және көксеркені өсірудің индустриалды технологиялары енгізілді, Қазақстан аквакультурасындағы әлеуетті объектілері құнды, эндемикалық балық түрлері мен омыртқасыз гидробионттардың ТАҮ генетикалық паспорттау жүргізілді, Қазақстан Республикасының бекіре балық өсіру шаруашылықтары жағдайында олардың генетикалық алуантүрлілігін ескере отырып, олардың толықтырушы аналық үйірлерін қалыптастырылды, отандық бәсекеге қабілетті жасанды жем өндіру технологиялары енгізілді және перспективалы балықтарды өсіру технологияларын бейімдеу жүзеге асырылды. Қазақстан Республикасының балық өсіру кәсіпорындарында құнды және эндемикалық балық түрлеріне тірі қоректерді өсіру жұмыстары жүргізілді.

Бағдарламаның халықаралық ауқымдағы жаңалығы Қазақстанның 2030 жылға қарай осы саланы, азық-түлік жүйелерін үдемелі түрлендіруге, экономикалық дамуға жәрдемдесуге, қоршаған ортаға түсетін ауыртпалықты азайтуға, құнды балықтардың популяциясын сақтауға және азық-түлік қауіпсіздігін арттыруға, жетістіктерге қолдау көрсетуге бағытталған технологияларды қарқынды дамыту. Бағдарламаның міндеттері тұрақты аквакультура тұрғысынан технологиялық базаны жетілдіру, қосылған құнды өндіріс стратегиясын іске асыру, ішкі және халықаралық нарықтарда қазақстандық балық өнімдерінің оң имиджін ілгерілету арқылы аквакультураны дамыту бойынша Қазақстанның ұлттық мақсаттарын қолдайды. Әзірлеу нәтижелері Қазақстанның балық шаруашылықтарында енгізіліп, енгізу актілері берілді. Бағдарламаның нәтижелері рецензияланған ғылыми мақалаларда, ұсыныстарда және монографияда көрсетілген. Қазақстанда сирек кездесетін эндемикалық балық түрлерінің ТАҮ қалыптастыру бойынша жүргізілген патенттік-ақпараттық іздестіру жүргізіліп жатқан зерттеулердің жаңалығы мен өзектілігін растайды.

«Инновациялық технологиялар мен жаңа балық өсіру нысандарын әзірлеу және енгізу арқылы Қазақстанда аквакультураны кешенді дамытуды ғылыми-технологиялық қолдау.» ғылыми-техникалық бағдарлама шеңберінде 82 ғылыми мақала  (оның ішінде Scopus базасында индекстелген журналдарда 6 мақала (оның ішінде Q2 квартилімен 1 мақала және Q3 квартилімен 3 мақала)), ҚР ҒЖБМҒБССҚК тізбесіндегі журналдарда 19 мақала (Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті)жарияланды. Бағдарламашеңберінде 1 монографияжәне 20 әдістемелікұсынымдаршығарылды, БАҚ-да 22 жарияланымшығарылды, 12 патентрәсімделді, оныңішінде 3 өнертабыс патенті, 14 семинар/далакүніөткізілді.

 ЖТН АР09058066 «Ірі СЭС бөгеттері мен суқоймаларының суағытқышына балық пен шабақтардыңтүсуінен қорғау үшін активті жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысын әзірлеу»

Жобаны әзірлеудің алғышарттары:

Қазіргі уақытта ірі СЭС бөгеттері мен су қоймаларының су ағызу құрылыстарына балық пен балық шабақтарын түсуден қорғауға арналған тиімді балық қорғау құрылғылары жүргізілмейді. Ірі су тораптарының су бұру құрылыстары ағызылатын судың аса жоғары (500 м 3 /с дейін) көлемімен сипатталады. Оның үстіне суды ағызу дүркін-дүрсін тәсілмен жүргізілуі мүмкін — техникалық қажеттілік туындаған кезде қысқа уақыт ішінде көп мөлшерде су ағызылады. Су ағызу құрылғысының алдында үлкен учаскесінде ағып бара жатқан судың мықты ағыны туындайды, ол су түсіретін құрылғы арқылы барлық балықтар мен шабақтарды өзіне тартып алады. Жаппай су ағызудың төтенше жағдайларына байланысты, балық қорғаудың дәстүрлі түрлерінің пайдасы шамалы. Жобаның ғылыми жаңалығы балық қорғайтын құрылғы аясында жаңа қадамды — ірі СЭС бөгеттері мен су қоймаларының су ағызу құрылыстарында балық пен балық шабақтарынтиімді қорғай алатын активті жылжымалы тиімділігі жоғары акустикалық балық қорғауды жүзеге асырумен негізделеді.

Жоба мақсаты:

СЭС-ның су түсіретін құрылғыларына және басқа да су тораптарына балық пен шабақтардың түсуінен қорғайтын тиімді балық қорғайтын құрылғы әзірлеу.

Күтілетін нәтижелер:

Дүркін су ағызатын ірі су тораптарының тиімді балық қорғау құрылғысын әзірлеу, тәжірибелік үлгіні дайындау және сынау, дайындауға және пайдалануға құжаттар пакетін ресімдеу.

Жарты жылда қол жеткізілген нәтижелер:

Су айдынының гидрологиялық және ихтиологиялық жағдайында су бөгеттерін зерттеу жүргізілді. Осы мақсаттар үшін сынамалық су қоймасы ретінде Батыс Қазақстан облысындағы Кировское УКОС су қоймасы таңдалды. Сынамалық су бұру ретінде Киров су қоймасының бөгеті таңдалды. Гидрологиялық зерттеулерді орындау мақсатында су қойма акваториясында және бөгеттің су ағызу құрылысы ауданында тереңдігін өлшеу бойынша 75 мәрте, ал ағыс жылдамдығын 85 мәрте өлшеу бойынша жұмыстар жүргізілді. Ихтиологиялық зерттеулер тұрғысынан 10 ғылыми аулау жүргізілді, балықтардың шоғырлануы мен қоныс аудару жолдары анықталды. Ихтиофаунаның түрін, жасын және өлшемі мен салмағын анықтауға 320 дана балық алынды. Балық шабақтарының шоғырлануын, қоныс аударуын және еңісін анықтау үшін жарыс шеңберімен жас шабақтардың 20 сынамасы және шабақтардың 10 сынамасы алынды. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысының конструкциясы, жинақталуы және пайдалану режимі бойынша дұрыс шешімдер қабылдау үшін бастапқы гидрологиялық және ихтиологиялық деректер алынды.

2021 жылы қол жеткізілген нәтижелер:

Өткізілген гидрологиялық зерттеулер бөгеттің су ағызу аймағында су ағысының тереңдігі мен бұзу жылдамдығын зерттеуге мүмкіндік берді. Ихтиологиялық зерттеулер ихтиофаунаның түрлік, жас және мөлшерлік құрамы, қорғалатын балықтар мен шабақтардың биологиялық сипаттамалары бойынша деректер алуға мүмкіндік берді. Бір жылдық зерттеулер ірі СЭС және су қоймалары бөгеттерінің су ағызу аймағына түсуінен балықтар мен шабақтарды тиімді қорғау үшін белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысының конструкциясы, пайдалану режимін жинақтау бойынша дұрыс шешімдер қабылдауға негіз болды. Үлгілік су қоймасы ретінде Батыс Қазақстан облысындағы Киров су қоймасы Орал-Күшім суару-суландыру жүйесі (ОКССЖ) таңдалды. Киров су қоймасының бөгеті үлгілі су төгетін су қоймасы ретінде таңдалды. БҒСҚК ұсынған шетелдік басылымда 1 мақала жарияланды, 1 дала күні өткізілді.

2021 жылға күнтізбелік жоспарға сәйкес жарияланған жұмыстырдың тізімі:

1.   Tumenov A. N., Assylbekova S. Zh., Kim A. I., Mukhramova A. A. Research of Kirovsk Reservoir for developing mobile active hydroacoustic fish protecting device. Vestnik of Astrakhan State Technical University. Series: Fishing Industry.-2021.-№3.-С.102-108. (In Russ.) DOI:10.24143/2072-9502-2021-3-102-108.;
2.   Киров суқоймасының табиғи пайдаланушыларына «Ақтілек Фирма» ЖШС ұйымында Батыс Қазақстан облысы бойынша балық инспекциясы қызметкерлерінің және «БШҒӨО» ЖШС Батыс Қазақстан филиалы ғалымдарының қатысуымен далакүні өткізілді. Тақырыбы: «Сутөгетін бөгет құрылғылары, суқоймаларының бөгеттері және өзіндік ағатын суару каналдары үшін балық қорғау құралдарын әзірлеу», 12.07.2021 ж.

2022 жылы қолжеткізілген нәтижелер:

Ірі СЭС және суқоймалары бөгеттерінің сужіберу аймақтарына балықша бақтарының түсуінен қорғау үшін тиімді белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысының конструкциясы әзірленді және прототипі жасалды. Қазақстандық патенттік бюродан 2 патент алынды, 1 семинар өткізілді.

2022 жылға күнтізбелік жоспарға сәйкес жарияланған жұмыстырдың тізімі:

Балықтармен шабақтарды су өткізгіштергетү суден экологиялық қорғау тәсілі: №6982 Қазақстан Республикасының пайдалы модельге патенті. Суэлектрстанциясымен суқоймаларының бөгеттеріне арналған белсенді жылжымалы гидроакустикалық балыққорғау құрылғысы: № 7135 Қазақстан Республикасының пайдалы модельге патенті. «Балықтармен олардың шабақтарын ірі ГЭС бөгеттерімен суқоймалардың суағызатын арналарынатү суінен қорғау үшін балыққорғау құралдарын жасау» тақырыбында семинар өтті.

Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөні, олардың идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, ORCID, егер бар болса) және тиісті профильдерге сілтемелер:

Туменов А.Н., БШҒӨО» ЖШС Батыс Қазақстан филиалының директоры, ORCID нөмірі — https://orcid.org/0000-0001-7995-2001; Scopus профиліне сілтеме — https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57193997565;

Пилин Д.В., «БШҒӨО» ЖШС Батыс Қазақстан филиалының аға ғылыми қызметкері, ORCID — https://orcid.org/0000-0003-4188-1185; Scopus профиліне сілтеме — https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57191248333&eid=2-s2.0-84988378030;

Мухрамова А.А., «БШҒӨО» ЖШС Бас ғылыми хатшысы, ORCID нөмірі https://orcid.org/0000-0002-4701-6195, Web of Science Researcher ID — AAU-9605-2020; Scopus профиліне сілтеме:

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57216540827;

Тулеуов А.М., «БШҒӨО» ЖШС Батыс Қазақстан филиалының экспедициялық жасағының бастығы, ORCID нөмірі https://orcid.org/0000-0003-3313-5203;

Булеков Н.У., «БШҒӨО» ЖШС Батыс Қазақстан филиалының ғылыми қызметкері;

Баяндина А.М., Бас экономист, orcid нөмірі https://orcid.org/0000-0003-4975-0681.

 Потенциалды пайдаланушылар үшін ақпарат

Балық қорғау құрылғысының бұл түрін су пайдаланушылар үшін су және ауыл шаруашылығы саласында, ірі су электр станциялары мен су қоймаларында, балық шабақтарының қауіпсіздік деңгейін арттыру үшін пайдалануға болады. Қазақстан Республикасының су Кодексіне сәйкес су алу желісін БҚҚ – сыз пайдалануға болмайды. Бұл әзірлеме ірі CЭС бөгеттері мен су қоймаларын (мысалы, Ертіс өзеніндегі CЭС каскады, Қапшағай CЭС, Ақтөбе теңізі, Шардара, УКООС және т.б. су қоймаларының бөгеттері) тиімді отандық құрылғылармен жабдықтаудың өзекті проблемасын шешуге бағытталған.

2023 жылы қолжеткізілген нәтижелер:

2023 жылы ірі СЭС бөгеттерімен су қоймаларының су ағызғыштарына балықпен шабақтардың түсуінен қорғау үшін белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысы сыналды. Дайындалған балық қорғау құрылғысының тиімділігі анықталды. Сынақ нәтижесінде балық қорғау құрылғының орташа тиімділік 63,4 % екенін көрсетті. Бұл көрсеткіш 2019 жылғы 31 мамырдағы № 221 су қабылдау және ағызу құрылыстарының балық қорғау құрылғыларына қойылатын талаптарға сәйкес келеді. Су ағызу құрылыстары үшін талаптардың 1-қосымшасына сәйкес, көлемі 12 миллиметрден асатын шабақ балықтарға БҚҚ тиімділігі кемінде 60% құрайды. Осылайша, балықтар мен шабақтарға ірі СЭС бөгеттері мен су қоймаларының су ағызғыштарынан қорғау үшін әзірленген белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысының орташа тиімділігі нормативтік талапқа қарағанда 3,4% — ға жоғары екені анықталды.

СЭС бөгеттерімен су қоймаларының су ағызғыштарына балықпен шабақтардың түсуінен қорғау үшін белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысын дайындауға және пайдалануға арналған техникалық құжаттама әзірленді. Құжаттаманың мақсаты қазақстандық кәсіпорындарда осы БҚҚ дайындау болып табылады. Бұл басқа елден жеткізу және техникалық қызмет көрсету шығындарын алып тастау арқылы БҚҚ құнын айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік береді. Техникалық құжаттама құрылымдық жағынан екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім БҚҚ дайындау және құрастыру мәселелеріне арналған. Екінші бөлім  БҚҚ пайдалану мәселелері.

2023 жылы гранттық жоба тақырыбы бойынша рецензияланатын басылымдарға мақала жіберілді: «Method for environmental protection of fish from going into water discharge facilities» и «Experiments on frightening effects to fish by underwater sound emitters for diversion from dangerous areas of reservoirs». Бұл мақалаларды жариялау үшін рецензияланған басылым Caspian journal of Environmental Sciences жіберілді импакт-факторы 44 процинтель.

ЖТН AP09058158 Экспортқа бағытталған — Artemia franciscana биоресурсын ҚР тұзды суқоймаларының өнімділігін арттыру үшін, оларды жерсіндіру бойынша биологиялық негіздеме әзірлеу мақсатында зерттеу.

 

Өзектілігі:

Artemia franciscana — Қазақстан үшін жаңа түр оны енгізу арқылы ҚР ащы – тұзды су қоймаларының өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Жұмыстың өзектілі ретінде, Артемия цисталарының қоры мен сапасын арттыруға бағытталған жұмыстар осы уақытқа дейін ҚР-да болмаған.

 

Мақсат:

ҚР тұзды көлдерінің өнімділігін арттыру, ішкі және сыртқы нарықтарға жоғары сапалы бәсекеге қабілетті өнім шығару мақсатында Artemia franciscana шаянының тіршілік етуінің мүмкіндіктері мен негізгі өлшемдерін зерттеу және екі құнды биоресурстың – Artemia parthenogenetica және Artemia franciscana популяциясының өндірістік сипаттамаларын салыстыру.

 

Күтілетін нәтижелер:

Жоба шеңберінде Қазақстанның ащы-тұзды су айдындарында кәсіпшілік бағалы омыртқасыздарды жерсіндіру және ұтымды пайдалану бойынша биологиялық негіздеме әзірленетін болады. Қойылған міндеттерді іске асыру шаян тәрізділердің екі популяциясының популяцияаралық бәсекеге қабілеттілігін, олардың тіршілік ету дәрежесін анықтауға көмектеседі, нәтижесінде басым өнімді популяция анықталады. ҚР аймақтарында артемияны өсірудің экономикалық аспектілерін анықтайтын зерттеулер іс жүзінде жоқ, осыған байланысты Артемия цисталарын табиғи су қоймаларына енгізу кезінде Artemia franciscana-ның өндірістік популяциялық сипаттамаларына әртүрлі факторлардың әсерін бағалау үшін жұмыстар жүргізу қажеттілігі бар.

 

Жарты жылда қол жеткізілген нәтижелер:

Жеткізушілерді іздеу жүргізілді және жабдықтар мен шығыс материалдарын жеткізуге шарттар жасалды, жобаны іске асыру үшін жабдықтар мен шығыс материалдары сатып алынды. Навигациялық аспаптарды, пилотсыз ұшу аппараттарын пайдалана отырып, Петропавл (Менгесор және Становое көлдері) және Павлодар (Шарбақты, Сейтен, Қазы және Калатуз көлдері) облыстарының ащы-тұзды су қоймаларының физикалық-географиялық және морфологиялық сипаттамаларын зерттеу басталды. Әр су қоймасы бойынша координаттар, судың тазалығы мен судың тереңдігі, тұздылығы, температура өлшенді. ҚР таңдалған су қоймаларының гидрохимиялық режиміне бағалау жүргізілді, гидробиология, гидрохимия, генетика және биотехнология бойынша материалдар жиналды.

 

2021 жылы қол жеткізілген нәтижелер:

Навигациялық құрылғылармен, ұшқышсыз ұшу аппаратпен және т.б. пайдалана отырып, Павлодар облысының ащы-тұзды су қоймаларының физикалық-географиялық және морфологиялық сипаттамалары зерттелді. Артемия цисталарының шоғырлану орындарын анықтау үшін ащы-тұзды су қоймаларында зерттеулер жүргізілді. Шығыс материалдарын жеткізулілерді іздеу жұмыстары жүргізіліп, олармен материалдарды жеткізу туралы келісім-шарт жасалды. Жобаны іске асыру үшін қажетті жабдықтар мен шығыс материалдары сатып алынды. Павлодар облысының ащы-тұзды көлдерінде зерттеу жұмыстары жүргізілген. ҚР таңдалған көлдерінің гидрохимиялық режиміне баға берілген, артемия популяциясының құрылымдық сипаттамалары көлдер бойынша зерттелді. Гидробиология, гидрохимия, генетика және биохимия бойынша материалдар жиналды. Қазақстан Республикасының таңдалған ащы-тұзды су объектілерінде ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Су қоймаларындағы артемия популяциясының тіршілік ету ортасы, таралуы және құрылымы туралы нәтижелер алынған. Молекулалық-генетикалық әдістермен (ядролық және митохондриялық D1IK маркерлері) Artemia parthenogenetica және Artemia franciscana цисталары мен шаяндарының генетикалық алуантүрлілігі анықталды. Алынған материалды өңдеу және деректерге талдау жүргізілді, ҚР БҒМ КОКСОН ұсынған рецензияланатын шетелдік басылымда 1 (бір) мақала жарияланды. Алынған деректерге талдау жүргізілді, МЕМСТ сәйкес ҒЗЖ туралы аралық есеп ресімделді және тапсырылды.

 

2021 жылға күнтізбелік жоспарға сәйкес жарияланған жұмыстырдың тізімі:

1.Mazhibayeva Zh. O., Barakbayev T. T., Shalgimbayeva G. M., Isbekov K. B., Assylbekova S. Zh., Fefelov V. V. Populations of Artemia crustaceans of Karabassky floods of Pribalkhashye. Vestnik of Astrakhan State Technical University. Series: Fishing Industry.- 2021.-№3.-47-54. (In Russ.) DOI: 10.24143/2072-9502-2021-3-47-54.

 

2022 жылы қол жеткізілген нәтижелер:

Жұмыстқа қажетті жабдықтар дайындалды. Артемияның шабақтарын өсіру кезінде әртүрлі қоректік компоненттерін қолданудың тиімділігін анықтау бойынша жұмыстар жүргізілді. Шаяндардың дернәсілдері мен науплиялары үшін қолайлы қоректік объектілерін анықтау бойынша зерттеулер жүргізілді.Коммерциялық мақсатта шаяндардың екі популяциясының және олардың цисталарының (жұмыртқа) биосалмағының биохимиялық құрамы мен энергетикалық құндылығын бағалау жұмыстары жүргізілді. Зертханада артемия цисталарының биохимиялық құрамы анықталады, содан кейін алынған нәтижелер ғылыми талданды.Таңдалған тұзды су айдындарында (Арал теңізі: Тұщыбас және Чернышев шығанақтары) зерттеу жұмыстары жүргізілді. ҚР таңдалған су айдындарының гидрохимиялық режимін бағалау, зерттелетін су айдындарының артемиясы популяциясының құрылымын анықтау жүргізіледі. Гидробиология, гидрохимия, генетика және биотехнология бойынша материалдар жиналды.Әр түрлі жағдайларда омыртқасыздардың дернәсілдері мен шабақтарын отырғызудың оңтайлы тығыздығы орнатылды. Эксперименттік жұмыстар жүргізілді. ҚР таңдалған тұзды су айдындарында зерттеу жұмыстары жүргізілді. ҒЖББСҚК ұсынған шетелдік және (немесе) отандық басылымдарда 2 (екі) мақала жарияланды. Артемия цисталарын тасымалдау немесе аулау үшін пайдалы модельге 1 патент алынды. 1 оқыту семинары өткізілді.Артемия цисталары мен шаяндардың генетикалық әртүрлілігі Artemia parthenogenetica және Artemia franciscana молекулалық-генетикалық әдістерімен (ядролық және митохондриялық ДНҚ маркерлері) бағаланды. Арал теңізінің Тұщыбас шығанағының микросателлиттік (STR) және митохондриялық (CTB гені) ДНҚ маркерлерін қолдана отырып, Artemia parthenogenetica және Artemia franciscana шаяндарының популяциясы арасындағы айырмашылықтар анықталды. Алынған деректерге талдау жүргізілді және МЕМСТ сәйкес есеп ресімделді.

 

2022 жылға күнтізбелік жоспарға сәйкес жарияланған жұмыстырдың тізімі:

1.Молдрахман А.С., Мажибаева Ж.О., Долгополова С.Ю., Кожижанова Б.А., Сүлейменова А. М. Гидрохимические исследования и фитопланктон солёных озер Павлодарской области. С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің Ғылым жаршысы (пәнаралық) -2022 -№1 (112). 145-152 б.

2.Молдрахман А.С., Мажибаева Ж.О., Минат А. Исследование гидрохимических показателей и структуры фитопланктона гипергалинных озер Северо-Казахстанской области. С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің Ғылым жаршысы (пәнаралық) -2022 -№2 (113). 189-196 б.

 

Патенттер:

Артемия цистасын жинауға арналған құрылғы: №6921 Қазақстан Республикасының пайдалы модельге патент, МПК А01К 61/00, «БШҒӨО» ЖШС, Мажибаева Ж.О., Баракбаев Т.Т., Ким А.И., Асылбекова С.Ж., өтінім №2022/0033.2, 24.01.2022ж.«Артемия шаян тәрізділерінің экологиялық-биологиялық ерекшеліктерін зерттеудің және цисталардың сапасын бағалаудың заманауи әдістері» тақырыбында семинар өткізілді.

 2023 жылдың 1 жартыжылдығында қол жеткізілген нәтижелер:

Артемия шаянтәрізділердің екі популяциясын (гидрохимиялық режимі, биологиялық деректері, оңтайлы отырғызу тығыздығын есептеу) францискандықтардың сақтау және өсіру жағдайларының уақытша стандарттарын әзірлеу бойынша жұмыс басталды. Шаянтәрізділердің мөлшері мен өсу жылдамдығын анықтау үшін артемиялардың морфометриялық өлшемдері (дене ұзындығы мен абдомен ені) жүргізілді. Зерттеу жұмыстары таңдалған ащы-тұзды су айдындарында (Солтүстік Қазақстан облысы, Петропавл қаласының маңында) жүргізілді. Қазақстан Республикасының таңдалған су қоймаларының гидрохимиялық режимін бағалау жүргізілді, зерттелетін су қоймаларының артемия популяциясының құрылымы анықталады. Шаянтәрізділердің тіршілік ету ортасының гидрологиялық және гидрохимиялық көрсеткіштері, олардың 2023 жылдың жаз айының басында 4 көлдегі (Жамантұз көлі, Менгесор көлі, Становое көлі, Қалибек көлі) маусымдық өзгермелілігі анықталды. Фитопланктон Артемия шаян тәрізділер үшін қорек негізі ретінде зерттелген. Артемияның екі популяциясының морфо-биологиялық және популяциялық ерекшеліктері анықталды. Олардың шоғырлану орындарын анықтау үшін артемия шаянтәрізділердің популяцияларына зерттеулер жүргізілді. Артемияның екі түрінің қоршаған орта параметрлерінің (тұздылық, оттегі мөлшері, температура және рН мәні) ауытқуларына сезімталдығы бағалануда.

Екі түрдегі артемия шаянтәрізділерінің цисталарының, дернәсілдерінің және науплийлерінің генетикалық полиморфизміне баға берілді, Artemia parthenogenetica шаянтәрізділердің әртүрлі популяцияларына молекулярлық-генетикалық талдау жасалды. Митохондриялық ДНҚ-ның цитохромоксидаза (COI) және цитохром b (ctb) генінің секвенирленуі нәтижесінде ұзындығы 648 және 750 негіз жұбы болатын нуклеотидтер тізбегінің фрагменті алынды. Табиғат пайдаланушылар мен балық шаруашылығы қызметкерлерінің арасында «Артемия желбезек шаяндарының биологиялық сипаттамаларын зерттеудің және цисталардың сапасын бағалаудың заманауи әдістері» тақырыбында қоғамның назарын аудару мақсатында семинар ұйымдастырылды. Қазақстан Республикасының тұзды және/немесе жоғары тұзды су объектілерінің өнімділігін арттырудың биологиялық негіздемесін әзірлеу басталды. ҒЖБССҚЕ ұсынған отандық журналда 1 ғылыми мақала жарияланды.

Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөні, олардың идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, ORCID, егер бар болса) және тиісті профильдерге сілтемелер:

Барақбаев Т.Т., философия ғылымдарының докторы (РhD), «БШҒӨО» ЖШС Арал филиалының директоры, жоба жетекшісі, https://orcid.org/0000-0002-9047-5274;

Мажибаева Ж.О., философия ғылымдарының докторы (РhD), «БШҒӨО» ЖШС гидробиология зертханасының меңгерушісі, https://orcid.org/0000-0002-5013-0503;

Фефелов В.В., Қостанай қаласындағы тірек пунктінің меңгерушісі, https://orcid.org/0000-0002-1916-393X;

Әубәкірова М.O., философия ғылымдарының докторы (РhD), «БШҒӨО» ЖШС гидробиология зертханасының аға ғылыми қызметкері, https://orcid.org/0000-0001-7818-4469;

Кожижанова Б.А., «БШҒӨО» ЖШС гидробиология зертханасының ғылыми қызметкері, магистр, https://orcid.org/0000-0002-9012-0406;

Молдрахман А.С., «БШҒӨО» ЖШС гидробиология ғылыми қызметкері, орындаушы, магистр, https://orcid.org/0000-0002-9619-4262;

Адырбекова К.Б. . «БШҒӨО» ЖШС гидробионттар генетикасы зертханасының меңгерушісі, докторанты, https://orcid.org/0000-0002-3213-1318;

Бочарова Е.С., генетика маманы https://orcid.org/0000-0001-9978-3006.

 

 Потенциалды пайдаланушылар үшін ақпарат:

Жоба бойынша жұмыс Қазақстан Республикасында осы уақытқа дейін болмаған артемия цисталарының қорын және сапасын арттыруға бағытталған. Жобаны жүзеге асырудың ұлттық экономика үшін маңызы зор. Қазақстан артемияның әлемдік қорының 10-15%-на ие, Республиканың су айдындарынан цисталарды өндіру лимиті 2019 жылға 1492,81 тонна (лимит/квота) мөлшерінде белгіленген [3, 4]. Көрсетілген көлемнің негізгі бөлігін Павлодар облысының көлдері құрайды (жылына 1116,0 тонна). Қазақстанның тұзды су айдындарында артемия цисталарының биоресурстарын игеру және өнімділігін арттыру балық өсіру және аквакультура қажеттіліктері үшін су текті старттық биокормалардың отандық өндірісін дамытудың негізгі бағыттарының бірі болуы мүмкін.

 

2023 жылы Солтүстік Қазақстан облысының Становое, Менгисор көлдерінен; Павлодар облысының Казы, Калатуз, Сейтен, Шарбақты көлдерінен; Қызылорда және Ақтөбе облыстарының Тұщыбас, Чернышев шығанақтарынан және Үлкен Арал теңізінің батыс бөлігінің учаскелерінен 2021-2023 жылдары алынған деректерге талдау жүргізілді. Сондай-ақ, артемия Artemia franciscana үш географиялық жерден: Америка, Қытай және Тайланд. Жобаны іске асыру нәтижесінде ҚР тоғыз ащы-тұзды су айдындарының шаяндардың тіршілік ету ортасының қазіргі жағдайы туралы деректер алынды (гидрологиялық-гидрохимиялық параметрлердің маусымдық аспектісінде және жемшөп базасының көрсеткіштері – фитопланктон); шаян тәрізділердің морфо-биологиялық және популяциялық сипаттамалары туралы; қаралатын объектілердің генетикалық жағдайы туралы; цисталардың, науплияның биохимиялық және токсикологиялық көрсеткіштерін бағалау туралы (личинкалар) және шаян тәрізділер A. parthenogenetica және A. franciscana шаяндарының екі популяциясының; екі шаян популяциясының қатар өмір сүруі туралы.

Зерттеу нәтижелерін талдау негізінде ҚР тұзды су айдындарында кәсіпшілік бағалы омыртқасыздарды енгізу және ұтымды пайдалану бойынша жаңа биологиялық негіздеме мен уақытша нормативтер әзірленді.

2023 жылы жоба нәтижелері негізінде мақалалардың қолжазбалары дайындалып, Scopus базасына кіретін журналға жіберілді: Mazhibaeva Zh., Orazova S., Barakbayev T., Aubakirova M., Isbekov K., Moldrakhman A.  Influence of microalgae in the composition of phytoplankton on the fatty acid composition of lipids of Artemia cysts in the conditions of lakes of Northern Kazakhstan // Caspian Journal of Environmenta Sciences. 2024; Mazhibaeva Zh., Orazova S., Barakbayev T., Aubakirova M., Isbekov K., Bolatbekova Z., Kozhizhanova B.  Seasonal dynamics of fatty acid composition of Artemia cysts lipids from lakes of Pavlodar region of Kazakhstan // Caspian Journal of Environmenta Sciences. 2024.

Сонымен қатар, жоба нәтижелері бойынша Web of Science (Квартиль: Q2) және Scopus (процентиль 72%) дерекқорларына кіретін журналда бір мақала жарияланды: Aubakirova, M.; Mazhibayeva, Z.; Assylbekova, S.Z.; Isbekov, K.B.; Barbol, B.; Bolatbekova, Z.; Jussupbekova, N.; Moldrakhman, A.; Satybaldiyeva, G. The Current State of Zooplankton Diversity in the Middle Caspian Sea during Spring. Diversity 2023, 15, 798. https://doi.org/10.3390/d15070798

Күнтізбелік жоспар бойынша жоспарланған бір мақала ҚР БҒМ КОКСНВО ұсынған басылымда жарияланды — Молдрахман А.С., Мажибаева Ж.О., Кожижанова Б.А., Баракбаев Т.Т., Исбеков К.Б. Арал теңізі шығанақтарының фитопланктоны, Вестник науки Казахского агротехнического исследовательского университета имени С.Сейфуллина № 1 (116) 2023, стр 158-164 https://doi.org/10.51452/kazatu.2023.1(116).1345

БШ ҒӨО қызметкерлерімен «Восток-Аквакультура» ЖШС табиғат пайдаланушылары қосылып «Артемия шаянының биологиялық ерекшеліктерін зерттеудің және цисталарының сапасын бағалаудың заманауи әдістері» тақырыбында семинар өткізілді.

2023 жылы гранттық жоба тақырыбы бойынша екі жарияланым: «Influence of microalgae in the composition of phytoplankton on the fatty acid composition of lipids of Artemia cysts in the conditions of lakes of Northern Kazakhstan» және «Seasonal dynamics of fatty acid composition of Artemia cysts lipids from lakes of Pavlodar region of Kazakhstan» процентилі 44- ке тең рецензияланған басылымға  Caspian Journal of Environmental Sciences  жіберілді.

2017 жыл

2017 жылы «БШҒӨО» ЖШС әлемдегі жаңалыққа ие балық аулау материалын және көксерке өнімдерін өндіру технологиясын әзірледі. Табиғи су қоймаларын толтыру және көксерке шабағын алу үшін «Табиғи су қоймаларын көксерке балық қорымен толтыру үшін жасанды көбейту, өсіру және сату» атты пилоттық жобасы Қызылорда облысындағы «БШҒӨО» ЖШС-ның ғылыми қызметкерлері жүзеге асырады. Жобалық қуаты жылына 240 мың тонна көксеркенің осы жаздығы. Коммерцтялизация бойынша жүргізіліп жатқан көксерке балығының жобасы су қойманың өндірістік аулау өнімін көбейтеды, отындық және сыртқы нарықта көксерке балығының аулау және тауарлық өнімін қалыпты ұстауға мүмкіндік береді, және Қазақстанның экспорттық мүкіндігін арттырады. Бұл жоба «Ғылым қоры» АҚ қолдауымен жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта жоба аяқталды, іске асырудан кейінгі кезең жүріп жатыр.

2018 жыл

2018 жылы Институт Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ғылым қорының аясында «Қазақстан Республикасының табиғи су айдындарын балықтандыруды іске асыру мақсатында сазанның отырғызу материалын жасанды өсіру және көбейту» жобасы бойынша грант берілді. Қазақстанның табиғи су қоймаларын сазан балықтарының өміршең отырғызу материалдарымен балықтандыру болашақта осы балық түрінің кәсіптік қорларының көбеюіне, аулауды тұрақтандыруға және Қазақстанның ішкі нарығына сазан балықтарының тауарлық өнімдерін молынан жеткізуге мүмкіндік береді.Ұсынылып отырған сазан балығын және оның отырғызу материалдарын өсіру технологиясы Қазақстандағы балық шаруашылықтарында қолдану үшін тиімді. Қазіргі уақытта жоба аяқталды, іске асырудан кейінгі кезең жүріп жатыр. Қазіргі уақытта жоба аяқталды, іске асырудан кейінгі кезең жүріп жатыр.

Коммерцияландыру жобасы: «Екінші және үшінші балық өсіру аймақтарында амур балықтарының осы жаздық шабақтарын жасанды жолмен көбейту, өсіру және сату».

Өтініш беруші: «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС

Грант алушы/жеке серіктес: «Бұқтырма уылдырық шашу және өсіру шаруашылығы» ЖШС

Мақсаты: Табиғи су қоймаларын балықтандыру ету үшін амурдың балық отырғызу материалдарын жасанды түрде көбейту, өсіру және сату үшін III балық өсіру аймағында тоған балық шаруашылығын ұйымдастыру.

Міндеті:

1) Үшінші балық өсіру аймағында бір жылдық амур балықтарын тоғандарда өсіруге арналған өндіріс орнын құру.

2) Амур құртшабақтарын алу және оларды шабақ кезеңіне дейін өсіру жұмыстарын ұйымдастыру.

3) Дайын өнімді сату жұмыстарын  ұйымдастыру (амур балығының осы жаздық шабақтары).

Жобаны жүзеге асыру орны: Шығыс Қазақстан облысы, Күршім ауданы, Мальковое ауылы, «Бұқтырма» уылдырық шашу және өсіру шаруашылығы» ЖШС.

Жобаны іске асыру мерзімі: 2022-2024 жж.

Жобаны іске асырудан кейінгі кезең: 2025-2027 жж.

Күтілетін нәтижелер:

1) Үшінші балық өсіру аймағында амур балықтарының осы жаздық шабақтарын тоғандарда өсіруге арналған өндіріс орны құрылады.

2) амур дернәсілдерін алу және оларды тоғандарда оларды осы жаздық шабақ кезеңіне  дейін өсіру жұмыстары ұйымдастырылады.

3) Дайын өнімді (амур балығының осы жаздық шабақтары) сату ұйымдастырылады.

 

2022 жылы алынған нәтижелер: Жеткізушілерді іздеу жүргізілді және қызметті жүзеге асыру үшін жабдықтар мен материалдарды сатып алуға келісім-шарттар жасалды.

2023 жылы алынған нәтижелер: Екінші және үшінші балық өсіру аймақтарында амур балығының осы жаздық шабақтарын тоғандарда өсіруге арналған өндіріс орны құрылды, амур дернәсілдерін алу және оларды осы жаздық шабақ кезеңіне дейін өсіру жұмыстары ұйымдастырылды, соңғы өнімді (амур балығының осы жаздық шабақтары) сату ұйымдастырылды.

Scopus жәнеWeb of Science журналдардағы ғылыми мақалалар, :

2003 жыл:

1. Devyatkov V.I.  Yoraperla altaica, a new species of Peltoperlidae (Plecoptera) from East Kazakhstan (Central Asia) // Aquatic Insects. — 2003. — Vol. 25(4).  – P. 269-276.

2006 жыл:

1. Piontkovski S.A., O’brien T.D., Umani S.F., Krupa E.G., Stuge T.S., Balymbetov K.S., Grishaeva O.V., Kasymov A.G. Zooplankton and the North Atlantic Oscillation: A basin-scale analysis // Journal of Plankton Research. – 2006. – Vol. 28(11). – P. 1039-1046. DOI: 10.1093/plankt/fbl037.

2008 жыл:

1. Harkonen T., Jussi M., Baimukanov M., Bignert A., Dmitrieva L., Kasimbekov Y., Verevkin M., Wilson S., Goodman. S. Pup production and breeding distribution of the Caspian seal (Phoca caspica) in relation to human impacts // Ambio. – 2008. – Vol. 37(5). – P. 356-361. DOI: 10.1579/07-R-345.1.

2010 жыл:

1. Doukakis P., Babcock E.A, Pikitch E.K., Sharov A.R., Baimukhanov M., Erbulekov S., Bokova Y., Nimatov A. Management and Recovery Options for Ural River Beluga Sturgeon // Conservation Biology. – 2010. – Vol. 24(3). – P. 769-777. DOI: 10.1111/j.1523-1739.2010.01458.x.

2012 жыл:

1. Harkonen T., Harding K.C., Wilson S., Baimukanov M., Dmitrieva L., Svensson C.J., Goodman S.J. Collapse of a Marine Mammal Species Driven by Human Impacts // PLOS ONE. — 2012. – Vol. 7(9). — e43130. doi: 10.1371/journal.pone.0043130.

2013 жыл:

1. Dmitrieva L., Kondakov A.A., Oleynikov E., Kydyrmanov A., Karamendin K., Kasimbekov Y., Baimukanov M., Wilson S., Goodman S.J. Assessment of Caspian Seal By-Catch in an Illegal Fishery Using an Interview-Based Approach // PLOS ONE. –Vol. 8(6). — e67074. doi: 10.1371/journal.pone.0067074.

2014 жыл:

1. Barmintseva A.E., Shalgimbayeva G.M., Koishybayeva S.K., Sarbakanova S.T., Asylbekova S.Z., Isbekov K.B., Mugue N.S. Genetic study of pike perch Sander lucioperca (Linnaeus, 1758) and bersh Sander volgensis (Gmelin, 1789) from the fishery water-bodies of Kazakhstan // Russian Journal of Genetics. – 2015. – Vol. 50(7). – P. 749-756. ISSN: 1022-7954. DOI: 10.1134/S1022795414070047.
2. Myrzagaliyeva A.B., Samarkhanov M.N., Kushnikova L.B., Amanzholov S. Hydrobiological characteristics of lake Tayinty // Life Science Journal. – 2014. – Vol. 11(1s). ISSN 1097-8135/

2015 жыл:

1. Barmintseva A.E., Shalgimbayeva G.M., Asylbekova S.Z., Isbekov K.B., Danko E.K., Mugue N.S. Genetic differentiation of Balkhash perch Perca schrenki kessler, 1874 from lake Balkhash and Alakol lake system of Kazakhstan // Russian Journal of Genetics. – 2015. – Vol. 51(9). – P. 871-876. ISSN: 1022-7954. doi:10.1134/S1022795415090033.
2. Barakbaev T.T. Badryzlova N.S. Fedorov E.V. Assylbekova S.Zh. Nurgazy K.Sh. Variability of biological treits and fish capacity groups of three yearsold Russian sturgeons hatchedin ponds // Journal of Animal and Veterinary Advances. – 2015. – P. 315-324.  ISSN: 1680-5593 SGR_2014.
3. Dmitrieva L., Harkonen T., Baimukanov M., Bignert A., Jussi I., Jussi M., Kasimbekov Y., Verevkin M., Vysotskiy V., Wilson S., Goodman S.J.  Inter-year variation in pup production of Caspian seals Pusa caspica 2005-2012 determined from aerial surveys // Endangered Species Research. – 2015. – Vol. 28(3). – P. 209-223. doi: 10.3354/esr00689.

2016 жыл:

1. Shalgimbayeva S., Isbekov K., Assylbekova S., Sadvakasova A., Akmuhanova N., Koishybayeva S. Study of the influence of combined feed of domestic production of trout microflora // // Journal of Biotechnology. – Vol. –P. S5051. App.: S.
2. Kurzhykayev Zh., Akhmedinov S.N. Quantitave development and distribution of zooplankton in medium lakes of the Kostanay reqion (North Kazakhstan reqion) // International Journal of Environmetal et Science Education. — 2016. — Vol. ll. — № 15. – P. 8193-8210.
3. Dmitrieva L., Jussi M., Jussi I., Kasymbekov Y., Verevkin., Baimukanov M., Wilson S., Goodman S.J. Individual variation in seasonal movements and foraging strategies of a land-locked, ice-breeding pinniped // Marine Ecology Progress Series. – 2016. –Vol. 554. — P. 241-256. doi: 10.3354/meps11804.

2017 жыл:

1. Levin B., Levina M., Interesova E., Pilin D.V. Phylogeny and phylogeography of the roaches, genus Rutilus (Cyprinidae), at the Eastern part of its range as inferred from mtDNA analysis // Hydrobiologia. – 2017. — Vol. 788. – P. 33-46. ISSN:0018-8158.
2. Wilson S.C., Trukhanova I., Dmitrieva L., Dolgova E., Crawford I., Baimukanov M., Baimukanov T., Ismagambetov B., Pazylbekov M., Jüssig M., Goodman S.J. Assessment of impacts and potential mitigation for icebreaking ve ssels transiting pupping areas of an ice-breeding seal // Biological Conservation. – 2017. – Vol. 214. – P. 213–222.
3. Mazhibayeva Zh., Asylbekova S., Kovaleva L., Barakbayev T., Scharapova L. Comparative assessment of food resources of valuable Sander lucioperca m the natural habitat and in ponds of the South-Eastern Kazakhstan // Ecology, Environment and Conservation. – 2017. — Vol 23 (3). – P. 1728-1737.
4. Zharkenov D.K., Isbekov K.B., Sadykulov T.S., Pekli J., Badryzlova N.S. Тhe results of nile tilapia (Оreochromis niloticus l.) breeding in pond farm of Almaty region using locally made experimental productive food // Ecology, Environment and Conservation Journal. — 2017. — Vol 23(3). – P. 1273-1280.
5. Uderbayev T., Patoka J., Beisembayev R., Petrtyl M., Blaha. M., Kouba A. Risk assessment of pet-traded decapod crustaceans in the Republic of Kazakhstan, the leading country in Central Asia // Knowledge and Management of Aquatic Ecosystems. – Vol. 418. — № 30.
6. Krupa E.G., Barinova S.S., Tsoy V.N., Lopareva T.Y., Sadyrbaeva N.N., Spatial analysis of hydro-chemical and toxicological variables of the Balkhash Lake, Kazakhstan // Research Journal of Pharmaceutical Biological and Chemical Sciences. – 2017. – Vol. 8(3). – P. 1827-1839. ISSN: 0975-8585..
7. Wilson S.C., Dolgova E., Trukhanova I., Dmitrieva L., Crawford I., Baimukanov M., Goodman S.J. Breeding behavior and pup development of the Caspian seal, Pusa caspica // Journal of Mammalogy. – 2017. _Vol. 98(1). – P. 143-153. doi: 10.1093/jmammal/gyw176.

2018 жыл:

1. Krupa E., Barinova S., Assylbekova S., Isbekov K. Structural Indicators of Zooplankton in the Shardara Reservoir (Kazakhstan) and the Main Influencing Factors // Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences. – 2018. Vol. 18. – P. 659-669.
2. Krupa E., Barinova S., Isbekov K., Assylbekova S. The use of zooplankton distribution maps for assessment of ecological status of the Shardara reservoir (Southern Kazakhstan) // Ecohydrology & Hydrobiology. – 2018. – Vol.18(1). — P. 52-65.
3. Koishybayeva S., Alpeisov Sh., Assylbekova S., Barakbayev T. Morfometric parameters of a three-year-old pikeperch (Stizostedion lucioperca) grown in pond farm in the Almaty region in a polyculture with carp and herbivorous fish // EurAsian Journal of BioSciences. – 2018. – Vol. 12. –P. 69-75.
4. Barinova S., Krupa E., Tsoy V., Ponomareva L. The application of phytoplankton in ecological assessment of the Balkhash lake (Kazakhstan) // Applied Ecology and Environmental Research. – 2018. – Vol. 16(3). DOI: 10.15666/aeer/1603_20892111.

2019 year:

1. Krainyuk V., Assylbekova S., Kirichenko O., Isbekov K., Abzhanov T. Growth and length-weight relationships of Aral Sazan Cyprinus Carpio Aralensis Spishakow, 1935 (Cyprinidae; Osteichthyes) in the Sarysu River Watershed // Eurasian Journal of Biosciences. – 2019. –Vol. 13(1). – P. 533-539.
2. Badryzlova N., Koishybayeva S., Assylbekova S., Isbekov K. Assessment of the production potential of two-year-old pike-perch cultivated in ponds for the formation of RBS // Eurasian Journal of Biosciences. – 2019. –Vol. 13(1). – P. 409-417.
3. Aitkaliyeva A.A., Alpeisov Sh.A., Isbekov K.B., Assylbekova S.Zh, Badryzlova N.S. Influence of different feeds and feed additives on fish-breeding and biological indicators at rearing rainbow trout // Eurasian Journal of Biosciences. – 2019. – Vol.13(1). P. 437-442.
4. Isbekov K.B., N. Tsoy V.N., Crétaux J.-F., Aladin N.V., Plotnikov I.S., Clos G., Berge-Nguyen M., Assylbekova S.Zh. Impacts of water level changes in the fauna, flora and physical properties over the Balkhash Lake watershed // Lakes & Reservoirs: Science, Policy and Management for Sustainable Use. – 2019. – Vol. 24(2). – P. 195-208. https://doi.org/10.1111/lre.12263.
5. Evseeva A.A., Yanyginа L.V. Caddisfly Assemblages in Metal Contaminated Rivers of the Tikhaya Basin, East Kazakhstan // Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology. – 2019. – Vol. 102(3). – P. 316-322. https://doi.org/10.1007/s00128-019-02561-w. https://rdcu.be/blBUV.
6. Kurzhykayev Zh., Syzdykov K., Assylbekova A., Sabdinova D., Fefelov V. Actual status of fishing reserves of the Yesil River // Zoologia. – 2018. – Vol. 36. – P. 1-9. — e30437, ISSN 1984-4689 (online). DOI: 10.3897/zoologia.36.e30437. https://zoologia.pensoft.net/article/30437/.
7. Vlasenko P., Abramov S., Bugmyrin S., Dupa T., Fomenko N., Gromov A. et al. Geographical distribution and hosts of the cestode Paranoplocephala omphalodes (Hermann, 1783) Lühe, 1910 in Russia and adjacent territories // Parasitology Research. – 2019. – Vol. 118(12). – P. 3543-3548. doi: 10.1007/s00436-019-06462-z. ИФ WoS 2,067, Q2

2020 жыл:

1. Baymukanov M.T., Zhdanko L.A., Baymukanov T.T., Dauenev E.S, Ryskulov S.E., Baymukanova A.M. Method of accounting and determination of linear sizes of Caspian seals (Phoca caspica) in rookeries using multicopters // Zoological Journal. – 2020. — Vol. 99. – № 2. – P. 215-222.
2. Assylbekova S., Isbekov K., Zharkenov D., Kulikov Y., Kadimov Y., Sharipova O. Evaluation of the habitat state of the Zhaiyk River Ichthyofauna in modern conditions and its influence on the impacts of anthropogenic factors // Eurasian Journal of Biosciences. — 2020. – Vol. 14 (l). — P. 467-473.
3. Badryzlova N., Koishybayeva S., Assylbekova S., Isbekov K. Technology of formation of replacement-brood stock of pikeperch in conditions of fish farms in Kazakhstan // Eurasian Journal of Biosciences. — 2020. – Vol. 14(l). — P. 441-447.
4. Ablaisanova G.M., Assylbekova S.Zh., Sambetbaev A.A., Gomulka P.J., Isbekov K.B.,  Badryzlova N.S., Koishybayeva S.K. Prospects for growing juveniles and rearing fingerlings of pikeperch (Sander lucioperca) in cages in the conditions of fish farming of Almaty region // Eurasian Journal of Biosciences. – 2020. – Vol. 14(1). – P. 293-299.
5. Bolatbekova Z.T., Assylbekova S.Zh., Kulatayev B.T., Policar T., Isbekov K.B., Koishybayeva S.K. Technology of cultivation of feeder fish for culturing tilapia (Tilapia) and clarid catfish (Clarias gariepinus) in the VI fish-breeding zone of Kazakhstan // Eurasian Journal of Biosciences. – 2020. – Vol. 14(1). – P. 475-481.
6. Mukhramova A., Assylbekova S., Sambetbaev A., Policar T., Isbekov K., Koishybayeva S., Badryzlova N.S. Use of domestic starter feeds for culturing clarid catfish and tilapia // Eurasian Journal of Biosciences. – 2020. – Vol. 14(1). – P. 453-458.
7. Nedoluzhko A., Slobodova N., Sharko F., Shalgimbayeva G., Tsygankova S., Boulygina E., Jeney Z., Nguyen V.Q., Nguyen Đ.Th.Th., Phạm Th.Th., Volkov A., Fernandes J., Rastorguev S. A new strain group of common carp: The genetic differences and admixture events between Cyprinus carpio breeds // Ecology and Evolution. – 2020. – P. 1–9. https://doi.org/10.1002/ece3.6286
8. Krupa E., Barinova S., Aubakirova M. Tracking pollution and its sources in the catchment-lake system of major waterbodies in Kazakhstan // Lakes & Reservoirs: Research & Management.  – 2020. –P. 1-13. https://doi.org/10.1111/lre.12302.

2021 жыл:

1. Abdybekova A.M., Assylbekova S.Zh., Abdibayeva A.A., Zhaksylykova A.A., Barbol B.I., Aubakirov M.Zh., Torgerson P.R. Studies on the population biology of helminth parasites of fish species from the Caspian Sea drainage basin // Journal of Helminthology. – 2021. — Vol. 95. — e12. – P. 1–8. https://doi.org/10.1017/S0022149X2100002X.
2. Aubakirova M., Krupa E., Mazhibayeva Z., Isbekov K., Assylbekova S. The Role of External Factors in the Variability of the Structure of the Zooplankton Community of Small Lakes (South-East Kazakhstan) // Water. – 2021. – Vol. 13(7). – 962. –P. 1-25. https://doi.org/10.3390/w13070962
3. Nedoluzhko A.V., Gladysheva-Azgari M.V., Shalgimbayeva G.M., Volkov A.A., Slobodova N.V., Tsygankova N.V., Boulygina E.S., Nguyen V.Q., Pham Th.Th., Nguyen D.T., Sharko F.S., Rastorguev S.M. Genetic contribution of domestic European common carp (Cyprinus carpio carpio) and Amur carp (Cyprinus carpio haematopterus) to the wild Vietnamese carp population as revealed by ddRAD sequencing // Aquaculture. – Vol. 544. – 2021. – 737049. – P. 1-6. https://doi.org/10.1016/j.aquaculture.2021.737049.
4. Shalgimbayeva G., Volkov A., Slobodova N., Sharko F. Tsygankova S., Nguyen V.Q., Pham T.T., Nguyen D.T., Assylbekova S.Zh., Alekseev Y., Nedoluzhko A., Fernandes J.M.O., Rastorguev S. Genetic investigation of Aral wild common carp populations (Cyprinus carpio) using ddRAD sequencing // Diversity. – 2021. – Vol. 13(7). – 295. — P. 1-9. https://doi.org/10.3390/d13070295.
5. Mikodina E.V., Shalgimbaeva G.M., Volkov A.A. Landscape and Climate Role in the Formation of Sturgeon Reproduction Biotopes in the Ural River (Zhaiyk) // E3S Web of Conferences. – 2021. – Vol. 265. – 01011. — APEEM. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202126501011.
6. Abilov B.I., Isbekov K.B., Assylbekova S.Zh., Bulavina N.B., Kulmanova G.A., Koishybayeva S.K., Nikolova L. Evaluation of production and economic performance of farmed carp using small lake-commercial fish farms system in southeastern Kazakhstan // Archives of Razi Institute. – 2021. –Vol. 76(4). – P. 1143-1154. https://doi.org/10.22092/ARI.2021.355785.1722.
7. Kushnikova L.B., Nigmetzhanov S.B., Samarkhanov T.N., Myrzagaliyeva A.B., Chlachula .J, Czerniawska J. Geoenvironmental Implications and Biocenosis of Freshwater Lakes in the Arid Zone of East Kazakhstan // Sustainability. – 2021. – Vol. 13(10). – 5756. https://doi.org/10.3390/su13105756. https://www.mdpi.com/2071-1050/13/10/5756.
8. Kucharczyk D., Piech P., Nowosad J., Abdel-Latif H.M.R., Ablaisanova G.M., Sikora M. Final oocyte maturation (FOM) model and artificial reproduction of burbot spawners (Lota lota) originating from the F1 generation of a cultured stock in comparison to wild stock // Aquaculture. – 2021. – Vol. 548. — Part 2. – 737679. https://doi.org/10.1016/j.aquaculture.2021.737679.

2022 жыл:

1. Мухрамова A.А., Асылбекова С.Ж., Сидорова В.И., Самбетбаев A.A., Исбеков К.Б. Стартовый комбикорм для Clarias gariepinus, разработанный в Казахстане: рецептура, показатели качества и эффективность в аквакультуре // Сельскохозяйственная Биология. – 2022. – T. 57. – C. 791-802.
2. Amirbekova F., Isbekov K.B., Assylbekova S.Zh., Sharipova O.A., Adyrbekova K.B., Bulavina N.B. Biological Characteristics of a Rare and Vulnerable Species (SCHIZOTHORAX ARGENTATUS (Kessler, 1874)) of TOKYRAUYN RIVER and Approbation of Its Artificial Reproduction // Agriculture. – 2022. — Vol. 12 — P. 1-15. https://doi.org/10.3390/agriculture12081121.
3. Assylbekova S.Zh., Mikodina E.V., Isbekov K.B., Shalgimbayeva G.M. Experience, Principles and Parameters in the Sturgeon Quality Assessment by Anomalies in Early Ontogenesis (A Review) // Biology. — 2022. – Vol. 12. — P. 1-12. https://doi.org/10.3390/biology11081240.
4. Shalgimbaeva G.M.,Mugue N.S.,Isbekov K.B., Volkov A.A., Mikodina E.V. Ural (Zhayik) River Spawning Grounds of the Sturgeon (Acipenseridae) in the Republic of Kazakhstan: Modern Situation // Journal of Ichthyology. – 2022. – P. 1-15. ISSN 0032-9452.
5. Mamilov N., Sharakhmetov S., Amirbekova F., Bekkozhayeva D., Sapargaliyeva N., Kegenova G., Tanybayeva A., Abilkasimov K. Past, Current and Future of Fish Diversity in the Alakol Lakes (Central Asia: Kazakhstan) // Diversity. – 2022. – Vol. 14(11). — Р. 1-15. https://doi.org/10.3390/d14010011.
6. Mamilov N., Shalakhmetova T., Amirbekova F., Konysbayev T., Sutuyeva L., Adilbayev Zh., Abdullayeva B. New data on diversity and distribution of fish in shallow waters in western Lake Balkhash (Kazakhstan) // Journal of Applied Ichthyology. – 2022. – Vol. 38(2). – P. 241–246. https://doi.org/10.1111/jai.14294.
7. Kucharczyk D., Nowosad J., Łubowski T., Ablaisanova G.M., Zeghloul T., Abdel-Latif H.M.R. Influence of the source of spawners’ origin on oocyte maturity stages and suitability for artificial reproduction of wild pikeperch (Sander lucioperca) females during spawning season // Animal Reproduction Science. – 2022. – Vol. 243. — 107025.  https://doi.org/10.1016/j.anireprosci.2022.107025.
8. Aubakirova M., Krupa, E., Magda I., Assylbekova S.Z., Abayev A., Abilov B., Tumenov A., Isbekov K.B., Mazhibayeva. Z. The First Record of Non-Indigenous Cladoceran Evadne nordmanni Loven, 1836 (Cladocera, Podonidae) in the Middle Part of the Caspian Sea // Water. – 2022. – Vol. 14. —  2818. https://doi.org/10.3390/w14182818
9. Gubasheva B.E., Bulekova A.A., Tumenov A.N.,Akkereyeva E.K., Kalmagambetova L.M. Dynamics of concentrations of heavy metals in industrial soils // IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 1010 / — 2022. — 012026. – P. 1-6. DOI: 10.1088/1755-1315/1010/1/012026.
10. Shutkarayev A., Kim A., Krainyuk V., Isbekov K., Assylbekova S. The recreational fishing in Kazakhstan: modern level of knowledge // AACL Bioflux. – 2022. – Vol. 15(5). – P. 2310-2318.
11. Krainyuk V., Ivanov K., Shutkarayev A., Isbekov K., Assylbekova S. The growth of rudd Scardinius erythrophthalmus (Cyprinidae) in the watershed of the River Sarysu // AACL Bioflux. – 2022. — Vol. 15(5). –P. 2319-2328.

2023 жыл:

1.  Krainyuk V.N., Ivanov K.P., Sereda Yu.I. The first record of the European weatherfish Misgurnus fossilis (L., 1758) (Cobitidae) in Kazakhstan waters// Russian Journal of Biological                  Invasions, 2023, Vol. 14, No 2, P 265 – 268 DOI: 10.1134/S2075111723020078 процентиль 27%, ИФ 1,2 Q4 (ПЦФ природные ресурсы)
2. K.Adyrbekova, K.Isbekov, T.Barakbayev. Current State of Rare and Endangered Barbels of the Genus Luciobarbus Heckel, 1843 in the Aral–Syrdarya Basin (Kazakhstan) and Prospects for Their Conservation (A Review) // MDPI, Biology 2023, 12, 489. https://doi.org/10.3390/biology12040489 https://www.mdpi.com/2079-7737/12/4/489 , Q1-Q2, процентиль 40, 47, 71%, ИФ 4,0 (ПЦФ природные ресурсы)
3. Guldana Maratkyzy Maratova, Kuanysh Isbekov, Shokhan Alpeisov, Nailya Bulavina, Saule Assylbekova, Kamila Adyrbekova Bekzhan Barbol Broodstock Formation and Sterlet (Acipenser ruthenus) Reproduction in the West-Kazakhstan Region // OnLine Journal of Biological Sciences 2023, 23 (3): 361.371 Q3-Q4 процентиль 41 % (ПЦФ аквакультура)
4. Maya Bektursunova, Valentina Sidorova, Saule Zhiyenbayeva, Natalia Mashentseva, Saule Assylbekova. Effect of extrusion process parameters on pellet crumbliness in fish feed production // Potravinarstvo Slovak Journal of Food Sciences vol. 17, 2023, p. 594-605 https://doi.org/10.5219/1886 квартиль – Q3, процентиль – 44 %
5. Saule Assylbekova, Lyudmila Kushnikova,Baurzhan Aubakirov, Aibek Kasymkhanov Kamila Adyrbekova, Arailym Umirtayeva, Danil Kostyuchenko. Food base and nutrition of endemic lenok(Brachymystax savinovi) in Lake Markakol and in the reservoir of the river Uidene // AACL Bioflux, 2023, Volume 16, Issue 6. P. 3331-3348. Квартиль: Q3-Q4, CiteScore 1.3, процентиль 26,24
6. Nailya Bulavina, Yefim Bulavin , Alyona Mukhramova, Saule Assylbekova, Kuanysh Isbekov. Formation of pedigree brood stock of wild carp/domestic carp in the industrial conditions of the South of Kazakhstan //AACL Bioflux, 2023, Volume 16, Issue 6. P. 3416-3425. Квартиль: Q3-Q4, CiteScore 1.3, процентиль 26,24
7. Aubakirova, M., Mazhibayeva, Z., Assylbekova, S.Z. , Isbekov, K.B., Barbol, B., Bolatbekova, Z., Jussupbekova, N.,  Moldrakhman, A.,  Satybaldiyeva, G. The Current State of Zooplankton Diversity in the Middle Caspian Sea during Spring. // Diversity 2023, 15, 798. https://doi.org/10.3390/d15070798 , Q2-Q3, 48, 60, 60, 71%,
8. Marat Kumar , Kobey Karamendin , Zhanara Mazhibaeva, Yermukhammet Kassymbekov,Temirlan Sabyrzhan, Kuanysh Isbekov Saule Assylbekova Aidyn Kydyrmanov. Evaluation of the Viral Diversity of Artemia Cysts from Saline Lakes of Kazakhstan through Viral Metagenomics Analysis // Fishes. — 2023. — 8(10). — p. 487 https://doi.org/10.3390/fishes8100487 (Impact Factor 2.3, Q2-Q3, CiteScore 1.9, percentiles 42,38,32, Scopus). DOI:10.3390/fishes8100487
9. Yevgeniy Kulikov, Natalia Sadyrbayeva, Askhat Mamyshov, Kuanysh Isbekov. Application of ecosystem service value assessment of water bodies in the development offuture plans for the use of aquatic bioresources using the example of water bodies in the IleBalkhash basin // AACL Bioflux, 2023, Volume 16, Issue 6. P. 3378-3389. Квартиль: Q3-Q4, CiteScore 1.3, процентиль 26,24
10. Vladimir Krainyuk, Azis Shutkarayev, Kuanysh Isbekov, Saule Assylbekova, Yevgeniy Kulikov.Intra-group growth variability of perch (Perca fluviatilis L., 1758) (Percidae) of Shalkar and Small Chebachye lakes //     AACL Bioflux, 2023, Volume 16, Issue 5. P.2757-2764. Квартиль: Q3-Q4, CiteScore 1.3, процентиль 26,24
11. Девятков В.И. A New Genus and Two New Species of Short-Palped Crane Flies (Diptera: Limoniidae) from Central Asia // diversity 2023, 15, 988. – С. 2-26. Квартиль Q2-Q3, процентиль 48, 60, 60, 71%
12. Olga Kirichenko, Kuanysh Isbekov, Saule Assylbekova, Baurzhan Aubakirov, Alyona Mukhramova. // State overview of the Siberian sturgeon (Acipenser baerii) population in the Irtysh basin //AACL Bioflux, 2023, Volume 16, Issue 6. P.3349-3356. Квартиль: Q3-Q4, CiteScore 1.3, процентиль 26,24
13. Zhumagazy Kurzhykayev Azis V.Shutkarayev, Vladimir A.Popov, Gulnaz K.Barinova, Ainur S. Assylbekova. Assessing the Ecological and Biological Forage Base of the Tobol River: Implications for Planktonic and Benthic Communities //    International Journal of Design & Nature and Ecodynamics Vol. 18, No. 3, June, 2023, pp. 605-611.Квартиль: Q3  Импакт-фактор: 0.743, JSR Q3), CiteScore 2019: 1,4 процентиль -45

2024 жыл:

1. Yelena Oleinikova, Nina Badryzlova, Aigul Alybayeva, Zhanerke Yermekbay, Alma Amangeldi and A.M. Amankeldi Sadanov // Effect of a Probiotic Preparation Based on Lactic and Propionic Acid Bacteria on the Growth of Young Rainbow Trout Oncorhynchus Mykiss in Aquaculture // International Journal of Veterinary Science. Квартиль– Q2 Процентиль — 65 https://doi.org/10.47278/journal.ijvs/2023.107
2. Kamila Adyrbekova , Silvia Perea and Ignacio Doadrio // Development and characterization of fifteen polymorphic microsatellite loci for rare and endangered species within Luciobarbus Heckel, 1843 genus in the Aral basin and their conservation application //Fishes 2024, 9, 169. https://doi.org/10.3390/fishes9050169. Квартиль– Q3 Процентиль — 41
3. Birzhan Nurgaliyev, Bakytkanym Kadraliyeva, Zhenis Kushmukhanov, Utegen Taubaev, Assylan Tuleuov, Askhat Zhumabayev // Results of Parasitological Research on Hydrobionts from Water Bodies in West Kazakhstan Region // Int J Vet Sci, 2024, 13(1): 85-93. https://doi.org/10.47278/journal.ijvs/2023.075 Квартиль– Q2 Процентиль — 65
4. Moldir Aubakirova, Arailym Umirtayeva, Nurgul Jussupbekova, Guldana Maratova, Bekzhan Barbol, Shokhan Alpeisov, Zhanara Mazhibayeva Experimental Assessment of Survival Rate of Artemia franciscana in Salt Waterbodies of Kazakhstan and Coexistence Possibility with the Local Species Artemia parthenogenetica // Online Journal of Biological Sciences. 2024 — С. 788-793. Квартиль– Q2 Процентиль – 55 https://doi.org/10.3844/ojbsci.2024.788.793
5. Rinat T. Barakov, Sabir T. Nurtazin, S.E. Sharakhmetov Steven G. Pueppke, Norman A. Graham, Kuanysh B. Isbekov, Islam S. Galymzhanov Biological and ecological characteristics of common carp (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758) in Kapchagay Reservoir, Kazakhstan // Egyptian Journal of Aquatic Research, 2024, Квартиль– Q1 Процентиль – 89 DOI: 10.1016/j.ejar.2024.07.004
6. Zhanara Mazhibaeva, Saltanat Orazova, Tynysbek Barakbayev, Moldir Aubakirova, Kuanysh Isbekov, Moldrakhman Aidana Influence of microalgae on the fatty acid composition of Artemia cysts in the conditions of lakes of Northern Kazakhstan // Caspian Journal of Environmental Sciences, Vol. 22 No. 3 pp. 673-680. Квартиль– Q2 Процентиль – 59 DOI: 10.22124/cjes.2024.7554
7. Kulikov Y., Sambayev N., Pavlenko A., Isbekov K., Barakbayev T. Ways of optimizing the fishery in the Small Aral Sea, taking into account the biotopic distribution of fish fauna // AACL Bioflux 17(4). – P.1749-1761.
8. Gulzhan Kabdolova, Kairbay Bazarbekov, Nataliya Tarasovskaya, Sholpan Khamzina, Zharkyn Kabdolov. The use of a regional component in the multilingual training of future biology teachers // Journal Scientific Herald of Uzhhorod University Series “Physics” Journal homepage: https://physics.uz.ua/en Issue 55, 2108–2117 Received: 06.10.2023. Revised: 27.11.2023. Accepted: 23.02.2024 квартиль – Q1, процентиль- 80. https://doi.org/10.54919/physics/55.2024.210vr8
9. Tumenov A., Assylbekova S., Mukhramova A., Tuleuov A., Kim A. Experiments on frightening effects to fish by underwater sound emitters for diversion from dangerous areas of reservoirs // Caspian Journal of Environmental Sciences, 22 (3), pp. 681 — 687, Квартиль– Q2 Процентиль – 59 DOI: 10.22124/cjes.2024.7558 

2017 жыл:

1) Кішкентайпышақтары бар кептірілген тазартылған шүберекпен өсіруге арналған тор. № 2139пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

2) Шағын суэлектр станциялары бөгеттеріне арналған терең гидроакустикалық балық қорғауқұрылғысы. № 2150 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

3) Тұқы менкөксерке шабақтарын өсіру әдісі. № 2159 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

4) Тұрақтыторлардан балық аулауға және тасымалдауға арналған құрылғы. № 2511 пайдалымодельге Қазақстан Республикасының патенті;

5) Шабақтоғандарынан балық шабақтарын аулауға арналған құрылғы. № 2512 пайдалы модельгеҚазақстан Республикасының патенті;

6) Бекіребалықтарының жасанды көбею орны болып табылады. № 2456 пайдалы модельгеҚазақстан Республикасының патенті.

2018 жыл:

1)Пробиотикалық препараты бар форель шабақтарына арналған құрама жем. № 32671өнертабысқа Қазақстан Республикасының патенті;

2) Жағалаудағысу тоғандарының су басқан су тоғандарына арналған терең теңіздегі балық қорғауқұрылғысы. № 2724 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

3) Табиғи сужағдайларында бекіре балықтарының ұрықтандырылған уылдырығын инкубациялауға арналғанқұрылғы. № 2709 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

4) Пилотсызұшу аппараттарын пайдалана отырып, балықтардың бағалы түрлерінің мекендеуортасын мониторингтеу және қорғау тәсілі. № 2681 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

5) Шағын суқабылдағыштарға арналған балық қорғау құрылғысы. № 2762 пайдалы модельгеҚазақстан Республикасының патенті;

6) Су электрстанциялары мен су қоймалары бөгеттерінің Су ағызу құрылыстарына арналған балыққорғау құрылғысы. № 2763 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

7) Балықзауыттарындағы суды газсыздандыруға және аэрациялауға арналған құрылғы. № 2891пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

8) Тұқы/тұқыуылдырығын инкубациялау әдісі. № 2925 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

9) Жұлдыздыбекіре тұқымдас балық басын өсіру тәсілі. № 3077 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

10) Тіріалабұға тасымалдауға арналған құрылғы. № 3078 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

11) Артемияжұмыртқаларын жинауға арналған құрылғы. № 3079 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

12) Орысбекіресінің балық басын өсіру тәсілі. Пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының № 3138 патенті;

13) Эхолотбалықтарының санын бағалау тәсілі. Пайдалы модельге Қазақстан Республикасының №3242 патенті;

14) Қосқабырғалы жақсартылған балық аулау желісі. № 3404 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

15)Өзендердегі қоныс аударатын балықтардың санын есептеу әдістемесі. Пайдалы модельгеҚазақстан Республикасының № 3379 патенті;

16)Кәдімгібалық шабақтарын өсіруге арналған тор. № 3474 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

17) Әуесқойлықбалық аулау кезінде ауланған балық мөлшерін бағалау әдісі. № 3475 пайдалымодельге Қазақстан Республикасының патенті.

2019 жыл:

1) Тікелейағынды су беру жүйесі бар форельді өсіруге арналған құрылғы. № 3603 пайдалымодельге Қазақстан Республикасының патенті;

2) 3-4 балықөсіру аймағында ақ Амурға арналған отырғызу материалын алу тәсілі: ҚазақстанРеспубликасының № 3888 пайдалы моделіне патент;

3) Көксеркеніңұрықтанған уылдырығын алу және инкубациялау тәсілі: № 3889 пайдалы модельгеҚазақстан Республикасының патенті;

4) Ұлулардыаулауға арналған құрылғы: № 3926 пайдалы модельге Қазақстан Республикасыныңпатенті;

5) Тоғандардаекі жылдық көксерке өсіру тәсілі: № 3927 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

6) Сіркежыланын (Turbatrix aceti) балық шабақтарына арналған бастапқы жем ретінде өсірутәсілі: Қазақстан Республикасының № 4073 пайдалы моделіне патент;

7) Тұқыуылдырығын және шөптесін балықтарды инкубациялауға арналған жабық суменжабдықтау қондырғысы: № 4075 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

8) Әртүрліжастағы тұқы / тұқы тасымалдау тәсілі: Қазақстан Республикасының № 4231 пайдалымоделіне патент;

9) Тұқышабақтарын ерте өсіруге арналған жетілдірілген тоған: № 4232 пайдалы модельгеҚазақстан Республикасының патенті;

10) Ірі балықшаруашылығы су айдындарын мониторингтеу мен қорғаудың жетілдірілген тәсілі: №4236 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

11)Балықтардың және басқа да суық қанды омыртқалы жануарлардың коллекциялықүлгілерін дайындау тәсілі: № 4404 пайдалы модельге Қазақстан Республикасыныңпатенті;

12)Балықтардың, қосмекенділердің, бауырымен жорғалаушылардың экспонаттарындайындау тәсілі: № 4405 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

13) Көксеркеөсімін молайтуға арналған арналық уылдырық шашу кешені: ҚазақстанРеспубликасының № 4485 пайдалы моделіне патент;

14) Эхолотдатчигін бекітуге арналған құрылғы: № 4493 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

15) Тұрақтыаулау ауданы бар балық аулау желісі: Қазақстан Республикасының пайдалы модельгепатенті № 4486;

16) Су түбібедерінің әртүрлі типтері бар су айдындарында бентос сынамаларын алуға арналғанқұрылғы: № 4499 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті.

2020 жыл:

1) Тоғандардаүш жылдық көксерке өсіру тәсілі: № АР05130395 (MES) жобасы шеңберінде ҚазақстанРеспубликасының № 4967 пайдалы моделіне патент, А01 / К 61/00 (2006.01);

2) Тұқышабақтарын тасымалдауға арналған жетілдірілген алмалы-салмалы контейнер:Қазақстан Республикасының № 4968 пайдалы моделіне патент, A01/K 61/00(2017.01), № 0147-18-ГК жобасында («ғылыми қор»АҚ);

3) Ақэнхитреяны (Enchytraeus albidus) балықтардың шабақтарына арналған тірі ұйытқыретінде өсіру тәсілі: пайдалы модельге патент № 5065 Қазақстан Республикасы,A23 /K 1/00 A01K 61/00 (2017.01);

4)Жетілдірілген раколовка-тұзақ: пайдалы модельге патент № 5164 ҚазақстанРеспубликасы, 01/06/08 (2006.01);

5) Түптік жәнетүптік ағзаларды аулауға арналған жетілдірілген гидробиологиялық сәулелік із:Қазақстан Республикасының № 5179 пайдалы моделіне патент, A01M 23/02 (2006.01);

6) Көксеркешабақтарын ұстауға арналған жетілдірілген тоған: № 0008-17-ГК («ғылыми қор»АҚ) жобасының шеңберінде Қазақстан Республикасының № 5163 пайдалы моделіне патент,01.01 61/00 (2006.01);

7) Жергілікті маңызыбар су айдындарындағы балық санын айқындау тәсілі: Қазақстан Республикасының №5219 пайдалы моделіне патент, А01к 69/00 (2006.01);

8) Ғылымибалық аулау кезінде стационарлық желілердің аулағыштығын анықтаудың жетілдірілгентәсілі: пайдалы модельге патент № 5220 Қазақстан Республикасы, 01.01 61/00(2006.01);

9) Тоғандардатұқы шабақтарын өсірудің жетілдірілген тәсілі: Қазақстан Республикасының № 5221пайдалы моделіне патент, A01K 61/00 (2006.01), № 0147-18-ГК жобасыныңаудандарында («ғылыми қор»АҚ);

10) Бекіретұқымдас балықтардың уылдырығын желімдеу тәсілі: пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті № 5223, А01К 61/00 (2006.01);

11)Стационарлық желілер мен эхолоттың көмегімен балық санын аралас бағалау тәсілі:Қазақстан Республикасының № 5222 пайдалы моделіне патент, А01К 69/00 (2006.01);

12) Таязкөлдерде шаяндарды өсірудің жақсартылған тәсілі: Қазақстан Республикасының №5189 пайдалы моделіне патент, A01K 61/00 (2006.01);

13)Резервуарларды салу тиімділігін арттыру тәсілі: пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті № 5273, МПК А01К 61/00 (2006.01);

14) Көксеркедернәсілдері мен шабақтарына арналған бастапқы құрама жем алу тәсілі:өнертабысқа патент № 34532, МПК А01К 61/10 (2017.01), А23К 50/80 (2016.01),А23К 40/25 (2016.01);

15)Жетілдірілген гидробиологиялық шөмішті түптік қармау: пайдалы модельгеҚазақстан Республикасының патенті № 5266, МПК А01М 23/02 (2006.01);

16)Балықтардың бағалы түрлерінің шабақтарын өсіруге арналған жабық суменжабдықталған мобильді қондырғы: Қазақстан Республикасының № 5333 пайдалымоделіне патент, ХПК А01К 61/00 (2006.01);

17) Заводтардабалық аулауға арналған экологиялық таза су: пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті № 5618, МПК А01К 69/00 (2006.01)18) № 0147-18-МКкоммерцияландыру жобасы шеңберінде («ғылыми қор» АҚ).

2021 жыл:

1) Теңіздіңтаяз су айдынында сингиль балық falʲсинкгиль аулауға арналған құрал: №6527пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

2) Үлкейтілгенбалық аулау алаңы бар балық аулау торабы: №6581 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

3) Екі қалталыІлмек: №6963 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

4) Artemiaшаян тәріздес кисталарды дайындау және қайта өңдеу тәсілі: №6615 пайдалымодельге Қазақстан Республикасының патенті.

2022 жыл:

1) Артемияцисталарын жинауға арналған құрылғы: №6921 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

2)Австралиялық қызыл түйіршікті қатерлі ісікті өсіруге арналған модульдік тұйықсумен жабдықтау қондырғысы: №6981 пайдалы модельге Қазақстан Республикасыныңпатенті;

3) Су өткізуқұрылыстарына түсуден балықтар мен кәмелетке толмағандарды экологиялық қорғаутәсілі: №6982 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

4) Балықөнімділігін арттыру мақсатында енгізу кезінде бағалы балықтардың кәмелеткетолмағандарын су айдынына біркелкі шығаруға арналған құрылғы: №7124 пайдалымодельге Қазақстан Республикасының патенті;

5) Сирек жәнеэндемикалық балықтарды тірідей аулауға арналған торлы тор: пайдалы модельгеҚазақстан Республикасының патенті №7125;

6) Су электрстанциялары мен су қоймаларының бөгеттеріне арналған белсенді жылжымалыгидроакустикалық балық қорғау құрылғысы: №7125 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

7) Балық аулаутәсілі: №7141 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

8)Көл-тауарлық балық өсіру шаруашылықтары жағдайында жемшөп базасын құру тәсілі:№7352 пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті;

9) Суайдындарының балық өнімділігін арттыру тәсілі: №7477 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

10) Шағын жәнеорта көлдерді балыққа дайындау тәсілі: №7478 пайдалы модельге ҚазақстанРеспубликасының патенті;

11) Балықөсіру шаруашылығында сазанның жөндеу-аналық табынын қалыптастыру тәсілі: №7547пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті.

2023 жыл:

1) Өнеркәсіптік балық шаруашылығында шортанды өсіру тәсілі: пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №8102

2)Нефрит алабұғасының шабақтарына тірі азық алу тәсілі: пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №8062

3)Экологичный плавучий автономный садок для содержания ремонтно-маточногостада редких и эндемичных рыб: пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №7935

4)Торлардағы бағалы сирек балықтарды жыртқыш балық жегіш кәмшаттан қорғау тәсілі : пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №7946

5)Бағалы балықтарды реинтродукциялау кезінде су айдындарын балықтандыру тәсілі: пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №8077

6)Әуесқой балық аулау объектілерінің биологиялық сипаттамаларын зерттеу тәсілі: пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №8126

7)Әуесқойлық-спорттық балық аулаудан балықты өлшеуге арналған құрылғы: пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №8441

8)Көксерке шабақтары үшін экструдталған құрама жем алу тәсілі: өнертабысқа Қазақстан Республикасының патенті №36224

9)Шаяндарға арналған өнімдік жемді өндіру тәсілі: өнертабысқа Қазақстан Республикасының патенті №36357

10)Нефрит алабұғасына арналган өнімдік құрама жемді өндіру тәсілі Патент Республики Казахстан на изобретение № 36329

 

2024 жыл:

1) Cирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген балық түрлерінің тіршілік ету ортасын бақылау тәсілі : пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №8977

2)Табиғи жағдайда балықты өңдеуге арналған құрылғы: пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патенті №9111

 

Пайдалануға қойылатын талаптар мен нұсқаулар.

– Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі бекіткен «БШҒӨО» ЖШС жарғысы, 10.12.2020 № 315-П бұйрығы;

– Ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет субъектісі ретінде «Балық Шаруашылығы Ғылыми-Өндірістік Орталығы» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі» аккредиттеу туралы куәлік, МК сериясы 28.02.2024 ж., Білім министрлігі берген № 000491. Қазақстан Республикасының;

— «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС Сынақ орталығы аккредиттеу сертификаты Қазақстан Республикасының аккредиттеу жүйесінде МЕМСТ ИСО/МЭК 17025-2019 «Тестілеу құзыретіне қойылатын жалпы талаптар және калибрлеу зертханалары», № KZ.T.02 .E1276 27 тамыз 2022 ж. 27.08.2027 дейін жарамды;

– Акваөсіру зертханасының өлшемдер (аттестаттау) жағдайын бағалау туралы № 57/21 сертификат (Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығының Алматы қаласы бойынша филиалы 2021 жылғы 24 желтоқсанда берген);

– Гидробионттардың генетикасы зертханасының өлшем құралдарының жай-күйін бағалау (аттестаттау) туралы № 58/21 сертификат (Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығының Алматы қаласы бойынша филиалымен 2021 жылғы 24 желтоқсанда берілген);

– Ихтиологиялық зертхананың өлшем құралдарының жай-күйін бағалау (аттестаттау) туралы № 59/21 куәлік (Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығының Алматы қаласы бойынша филиалымен 2021 жылғы 24 желтоқсанда берілген);

— Гидроаналитика зертханасының өлшем құралдарының жай-күйін бағалау (аттестаттау) туралы № 60/21 сертификат (Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығының Алматы қаласы бойынша филиалымен 2021 жылғы 24 желтоқсанда берілген);

– Гидробиология зертханасының өлшем құралдарының жай-күйін бағалау (аттестаттау) туралы № 61/21 куәлік (Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығының Алматы қаласы бойынша филиалымен 2021 жылғы 24 желтоқсанда берілген);

– 2022 жылғы 11 қарашадағы № KZ.Q.02.E0792.C22.020747 «Сапа менеджменті жүйесі.Талаптар» ҚР СТ ИСО 9001-2016 талаптарына сәйкестік сертификаты;

— 2022 жылғы 11 қарашадағы №KZ.Q.02.E0792.C22.020750 сәйкестік сертификаты ҚР СТ ИСО 14001-2016 «Қоршаған ортаны басқару жүйесі» талаптарына;

— ҚР СТ ИСО 45001-2019 «Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау менеджменті жүйелері. Пайдалануға қойылатын талаптар мен нұсқаулар.

• Сазан, көксерке, тиляпия, ақсаха, бақтақ, клариялық жайын, балқаш шармай, марқакөл майқан балықтардын шабақтарын өсіруы технологиясы;
• Гидротехникалық құрылыстардан және су алатын орындардағыдан балық пен шабақтарды үркітуге арналған терең гидроакустикалық кешені және басқа балық қорғау конструкциялары;
• ГАЖ (GIS) «Балық шаруашылығы және балық қорын қорғау» жобасы. Кеңістіктік-цифрлық мәліметтер базасы балық шаруашылығы және балық қорын қорғау саласындағы ғылыми ұсыныстар негізінде құрылды;
• ГАЖ (GIS) «Қазақстанның су айдындарында балық қорын пайдалану және қорғау жөніндегі ғылыми ұсыныстар» жобасы ArcGIS online серверінде веб-карта түрінде бар. Оған кіреді: ірі су қоймаларының акваториясындағы балық алаңдарының ұсынылатын саны мен таралуы; ұсынылған балық аулау күшінің стандарттары; балық қорғау ұйымдарының ұсынылатын орны, саны мен жабдықтары;
• Аквакультура калькуляторы — аймаққа байланысты балық өндірісінің көлемін есептеуге арналған есептеу қосымшасы;
• Халықаралық және республикалық маңызы бар су айдындарындағы балық шаруашылығының шекаралық белгiлерi (стандарттары);
• Ихтиоценоз ерекшеліктерін және су қоймаларының басқа да биотикалық  және абиотикалық жағдайларын ескере отырып, ірі балық шаруашылығы су айдындары үшін балық аулау құралдарының оңтайлы кешенін әзірлеу, жетілдіру және негіздеу;
• БШҒӨО ғалымдары балық шаруашылығы аумағында (квоталарды бөлу қағидалары , балық учаскелерін бекіту қағидалары, балық аулауға шектеу мен тыйым салу, кәсіпшілік күш-жігердің нормативтері), су экожүйелерін қорғау (балық шаруашылығына келтірілген залалды бағалау әдістемесі, су айдындарын аса құндыларға жатқызу қағидалары, жануарлар түрлерінің тізбесі),балық шаруашылығы экономикасы (жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін балық шаруашылығына төлемақы мөлшерлемелерін айқындау әдістемесі) саласындағы НҚА дайындауға қатысады;
• Барлық бөлімшелер далалық жағдайларда ғылыми жұмыстарды орындау және стационарлық зертханалық жағдайларда материалды өңдеу үшін қажетті техникамен және жабдықтармен жарақталған;
• Аквакультура, балық қорлары мен басқа да су жануарларын сақтау және өсімін молайту бойынша көптеген ұсыныстар әзірленді, 15 ғылыми еңбектер жинағы шығарылды, 2000-нан астам ғылыми мақалалар жарияланды;
• Қазақстан Республикасының өнертабыстары мен пайдалы модельдеріне 150-ден астам патент алынды.

ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒЫТТАРЫ

• Қазақстан су қоймаларының экологиялық жағдайын бақылау;
• Қазақстанның су айдындарындағы негізгі кәсіпшілік балық түрлері популяциясының генетикалық құрылымын зерттеу;
• Қазақстан балықтарының гендік қорын сақтау биотехнологияларын жетілдіру;
• Құнды балық түрлерін өсіру биотехнологияларын жетілдіру;
• Қазақстанның су айдындарында балық аулауды реттеуде сақтық тәсілін қолданудың ғылыми негіздерін жасау;
• Балықтар мен итбалықтардың биоалуантүрлілігін сақтау үшін ерекше қорғалатын табиғи аумақтар желісін дамыту;
• Балық шаруашылығы ғылымының жетістіктерін өндіріске енгізу;
• Қазақстан су қоймаларының экологиясына антропогендік әсерді бағалау;
• Жоғарғы және орта оқу орындарының студенттері үшін ихтиология, гидробиология, балық шаруашылығы мамандықтары бойынша ғылымиөндірістік тәжірибе жүргізу;
• Каспий итбалығы популяциясының саны динамикасын бақылау және қауіп факторларын кешенді бағалау;
• Балық өсіру шаруашылықтарында генетикалық паспорттауды жүргізу;
• Бәсекеге қабілетті нәтижелерді алу;
• Ғылым,білім және өндіріс интеграциясы.